به گزارش رسانه " اخـبــار معـمـاری  "  «خانه موریاما»، شاهکار معماری ژاپنی اثر «ریو نیشیزاوا»، در سال ۲۰۰۵ در محله پرتراکم «کاماتا» در توکیو ساخته شد. این خانه، که در حقیقت مجموعه‌ای از «۱۰ بلوک سفید» با ارتفاع‌های مختلف است، قوانین سنتی معماری مسکونی را به چالش کشید و درک ما از فضا، حریم خصوصی و تعامل اجتماعی را تغییر داد. 

این پروژه که متعلق به «یاسو موریاما» است، رویکردی مینیمالیستی دارد و در عین حال با ساختاری باز، افراد را به بازاندیشی در مورد مفهوم «خانه» و «زندگی جمعی» دعوت می‌کند. به گفته «هنک فیش»، هنرمندی که در سال ۲۰۰۷ از این خانه بازدید کرد: 

«وقتی به خانه آقای موریاما رفتم تا جای مناسبی برای مجسمه‌هایم پیدا کنم، نمی‌توانستم توصیف کنم که دقیقاً کجا هستم. اینجا یک خانه معمولی نبود. در ورودی کجا بود»؟ 

یک خانه یا یک شهر کوچک؟ 

خانه موریاما در زمینی به مساحت «۲۹۰ متر مربع» ساخته شده، اما تنها «نیمی از این فضا به ساختمان اختصاص یافته است». بلوک‌های مجزا، که ارتفاع آن‌ها از یک تا سه طبقه متغیر است، به جای یک واحد یکپارچه، مانند مجموعه‌ای از «سلول‌های شهری» طراحی شده‌اند. این ساختار، ساکنان را مجبور می‌کند که هنگام جابجایی بین فضاها، از مسیرهای باز و باغ‌های کوچک عبور کنند، گویی در حال پیمایش در یک روستای کوچک هستند. 

عدم وجود «حصار یا مرز مشخص» بین خانه و خیابان، موجب ایجاد پیوندی نامرئی با بافت شهری اطراف شده است. «این مفهوم که «زندگی را نمی‌توان در یک قطعه زمین محدود کرد». یکی از اصول اصلی طراحی نیشیزاوا بوده است. 

 

«مردم ژاپن اغلب ترجیح می‌دهند که خانه‌شان با حصار محصور شود. اما در این پروژه، هیچ حصاری برای تعیین مرزهای ملک وجود ندارد. هر کسی می‌تواند وارد این فضا شود و از آن عبور کند». 

ریو نیشیزاوا ؛ بازتعریف مفاهیم حریم خصوصی و زندگی اجتماعی

در معماری سنتی ژاپن، خانه‌ها اغلب به سمت داخل طراحی می‌شوند و پنجره‌ها بیشتر به حیاط‌های داخلی باز می‌شوند تا خیابان. اما خانه موریاما «این قاعده را شکست». بلوک‌های سفید این خانه دارای «پنجره‌های بزرگ مربع‌شکل» هستند که به همه جهات باز می‌شوند، ارتباط بصری میان فضاهای داخلی و بیرونی را افزایش می‌دهند و حریم خصوصی را به چالشی جدید می‌کشانند. 

این شیوه طراحی، به نوعی بازتاب معماری «ژاپن باستان» است، جایی که ساختمان‌ها در قالب مجموعه‌ای از فضاهای پراکنده اما مرتبط شکل می‌گرفتند. «راب گریگوری»، منتقد نشریه "Architectural Review"، در این باره نوشت: 

«خانه موریاما، شیوه‌ای نوین از تعامل میان فضاهای خصوصی و عمومی را ارائه می‌دهد. این پروژه، به نوعی بازگشتی به فرم‌های اولیه سکونت است؛ جایی که فضاهای پراکنده، در کنار یکدیگر یک اجتماع کوچک و قابل دفاع را تشکیل می‌دهند». 

طراحی مینیمالیستی و کیفیت زندگی در شهرهای پرتراکم

اگرچه این مجموعه شامل واحدهایی با کاربری‌های مختلف است، اما تمام بلوک‌ها با استفاده از «صفحات فولادی نازک» پوشیده شده‌اند که به آن‌ها ظاهری ساده و یکپارچه می‌بخشد. ساکنان، علاوه بر داشتن فضای سبز در اطراف، از نور طبیعی فراوان و چشم‌اندازهای باز بهره‌مند می‌شوند. 

«مارتین ون در لیندن»، معمار هلندی، در کانال "YouTube" خود این خانه را به عنوان «نمونه‌ای از چگالی جایگزین در شهرها» توصیف کرد و افزود: 

«خانه موریاما نشان می‌دهد که چگونه می‌توان فضاهای زندگی را در کلان‌شهرها به صورت مجموعه‌ای از واحدهای مستقل اما مرتبط سازماندهی کرد». 

نمایش در مقیاس جهانی و تأثیرگذاری فرهنگی

خانه موریاما، که یکی از «مشهورترین خانه‌های ژاپن» به شمار می‌آید، در سال ۲۰۱۷ به نقطه کانونی نمایشگاه «خانه ژاپنی: معماری و زندگی پس از ۱۹۴۵» در مرکز Barbican لندن تبدیل شد. این نمایشگاه، تأثیرات معماری مسکونی ژاپن را از پایان جنگ جهانی دوم تاکنون بررسی کرد و «ماکتی در مقیاس ۱:۱ از خانه موریاما» را در مرکز گالری به نمایش گذاشت. 

«الیور وین‌رایت»، منتقد معماری گاردین، در نقد خود بر این نمایشگاه نوشت: 

«این خانه، جسورانه‌ترین تصویر از مفهوم زندگی در قرن ۲۱ را ارائه می‌دهد. به لطف بازآفرینی آن در "Barbican"، بازدیدکنندگان دیگر نیازی ندارند که به توکیو سفر کنند تا این دیدگاه انقلابی را تجربه کنند» 

آیا خانه موریاما مهم‌ترین ساختمان سال ۲۰۰۵ بود؟ 

با گذشت نزدیک به دو دهه، «خانه موریاما همچنان الهام‌بخش معماران و طراحان شهری در سراسر جهان است». این پروژه، نه تنها شکل جدیدی از مسکن در شهرهای پرتراکم را به نمایش گذاشت، بلکه پرسشی اساسی را مطرح کرد: 

آیا مفهوم «خانه» هنوز هم همان تعریف سنتی خود را دارد؟ 

در پایان این مجموعه، یک نظرسنجی برگزار خواهد شد تا مهم‌ترین ساختمان قرن ۲۱ تاکنون انتخاب شود. آیا خانه موریاما شایسته این عنوان است؟ نظرات خود را با ما در میان بگذارید. 

تصویرسازی: "Jack Bedford" 

عکاسی: "Edmund Sumner"

ترجمه، تهیه و تنظیم: پویا مودتی "کارشناس ارشد معماری و انرژی"