تالار وحدت خاطره جمعی تهرانیان است. اگر ساختمان‌هایی فقط به دلیل صاحبانشان یا معمارانشان و معماری‌شان مشهورند و ارزشمند، تالار وحدت هویت فرهنگی یک شهر است.
از آن ساختمان‌هایی است که حتی اگر در آن به دیدن نمایش یا یک کنسرت موسیقی هم نرفته باشید، خیالتان جمع است که چنین جایی در شهرتان وجود دارد. تالار وحدت اگر ساخته نمی‌شد هنرمندان تئاتر و موسیقی چنین سالن باشکوهی را برای اجراهایشان در اختیار نداشتند. اگر ساخته نمی‌شد گروه‌های پرتعداد خارجی در جشنواره‌های تئاتر و موسیقی فجر امکانی برای اجرا در یک اپراهاوس نداشتند و اگر ساخته نمی‌شد خاطرات و شب‌هایی زیبا خلق نمی‌شد.
تالار وحدت در دهه ۴۰ و دقیق‌تر در سال ۴۶ توسط «اوژن آفتاندلیانس» ساخته شده است؛ در سال‌هایی که تهران هرچه سریع‌تر به سمت مدرنیته حرکت می‌کرد و بخشی از این مدرنیته البته ساخت بناهای فرهنگی بود. این سالن سوم آبان ۴۶ با نام تالار رودکی و با صدا و اجرای «سیمین غانم» شروع به کار کرد و در طول سال‌ها محل برگزاری بزرگ‌ترین کنسرت‌های موسیقی و نمایش‌ها بوده است، هرچند در دوره‌های اخیر مسائل اقتصادی و اجاره دادن سالن باعث شد کارهای ضعیف بسیاری در آن روی صحنه بروند. به هر حال، تالار رودکی دیروز و تالار وحدت امروز شامل دو سالن است. یکی همان سالن بزرگ یا تالار اپراست و دیگری سالن کوچک‌تری است که در محوطه تالار قرار دارد و مخصوص اجراهای موسیقی است و همان نام تالار رودکی بر آن است. ساخت این مجموعه ۱۰ سال زمان برده و بعد با تجهیزات منحصربه‌فرد ماشینری نور و صدا، صحنه عریض با عمق ۱۰متر که می‌تواند شیب‌دار باشد، سالن همکف و دوطبقه بالکن تماشاگران، دوطبقه زیرزمین و سالن انتظار و محوطه بیرونی در مجموع در فضایی به وسعت ۲۱ هزارمتر به بهره‌برداری می‌رسد.
«رضا موسوی»، تهران‌شناس و کارشناس مرمت بناهای تاریخی، پیش از هرچیز از معمار این ساختمان می‌گوید: «کار ساخت تالار وحدت به معماری سپرده شد که بسیار خلاق بوده و در پروژه‌های زیادی شرکت کرده است. آفتاندلیانس بناهایی مثل دانشگاه تهران و بعضی از کاخ‌هایی که خاندان پهلوی در آن زندگی می‌کردند، همین‌طور کلیسای سرکیس مقدس در خیابان کریمخان یا کلیسای وانک در جلفای اصفهان را طراحی و معماری کرده است. او در واقع معمار بناهای کاربردی است. مثلاً سینما طراحی کرده و این یعنی که معماری است که به جزئیات ساخت چنین بناهایی وارد است.»
او مثالی هم از طراحی‌های امروزی برای سالن‌های تئاتر یا موسیقی می‌زند: «سالن بزرگ و مجللی مثل سالن هتل اسپیناس که در سال‌های اخیر برای اجرای موسیقی و تئاتر ساخته شده، پر از اشکال است. برای اینکه علاوه بر ایرادهای معماری، مشکلات فنی جدی دارد. این‌طور بناها را نمی‌توان مثل خانه‌های بساز و بفروشی ساخت، اما در تالار وحدت همه چیز درست اتفاق افتاده است.»
رضا موسوی مسئله اولیه و بسیار مهمی را هم مطرح می‌کند: «جدا از تاریخچه و مساحت، آنچه درباره تالار وحدت برای من مهم است، جانمایی آن در موقعیت شهری است. ساخت این بنا در سال ۳۶ شروع شده است. در آن زمان تهران برای چنین بنایی جای خالی زیاد داشته است. زمین‌هایی مثل عباس‌آباد و بهجت‌آباد وجود داشته و از قبل هم پیش‌بینی‌هایی شده بود، اما در نهایت طبق یک جانمایی به‌غایت درست در اینجا ساخته می‌شود. این بنا الگوبرداری فکری از بافت‌های ارزشمند شهری در اروپا، مثل وین، است همچنان که خود ساختمان یک الگوبرداری از اپراهاوس وین است، و جانمایی آن هم طبق همان الگو انجام شده است. در وین هم اپراهاوس در مرکز قدیمی شهر ساخته شده است. علاوه بر این، کم‌کم یک مجموعه کنار هم شکل گرفته است؛ از ساختمان تالار فرهنگ در جنوب این بنا گرفته که مربوط به دوره پهلوی اول است تا تئاتر شهر که بعدها ساخته می‌شود، در یک ایدئولوژی فکری قرار می‌گیرند.» او از راسته بین تالار وحدت و تئاتر شهر هم می‌گوید و اینکه شهرسازان به درستی متوجه آن شده‌اند و شهرداری هم آنجا را به‌عنوان محور تاریخ فرهنگی رودکی در نظر گرفته و روی آن کار می‌کند: «اتصال تالار وحدت به تئاتر شهر و از طرف دیگر راه‌اندازی قریب‌الوقوع تالار قدیمی فرهنگ در جنوب تالار، مجموعه خوبی را در این راستا ایجاد می‌کند.»
رضا موسوی معتقد است بنایی که امروز با آن طرف هستیم ترکیبی از دو دیدگاه مختلف معماری است. یکی فضاسازی داخلی که شامل فضای درونی بنا می‌شود و سبک و سیاق خاص خود را دارد. یکی هم نماسازی‌های بیرون از مجموعه است که از نظر معماری یک هسته مدرن است: «در این قسمت از المان‌ها و تفکر مدرن استفاده شده است، اما در داخل یک فضای کلاسیک یا نئوکلاسیک شکل گرفته است. این دو جنبه به نظر من مهم‌ترین ویژگی این بناست.»
او درباره ویژگی‌های تکرارشونده معماری آفتاندلیانس که در تالار وحدت هم دیده می‌شود، می‌گوید: «این بنا با ساختمان‌هایی مثل دانشگاه تهران که آفتاندلیانس ساخته، همخوان است. ساختمان‌های دانشگاه تهران در بعضی جاها سه‌طبقه‌اند، اما ارتفاعشان بیشتر به نظر می‌رسد، برای اینکه از المان‌های عمودی در آنها زیاد استفاده شده است. در تالار وحدت هم همین اتفاق افتاده است. وقتی از بیرون به آن نگاه می‌کنید، بسیار مرتفع دیده می‌شود. اجزایی هم که پرسپکتیو را تشدید می‌کند، در آن زیاد به کار رفته است. از طرف دیگر ریتمی وجود دارد که در ساختمان‌های دانشگاه تهران هم به کار رفته است.»
او از عمق صحنه تالار وحدت صحبت می‌کند که از ویژگی‌های منحصربه‌فرد این سالن است: «عمق سن تالار وحدت دقیقاً اندازه لب سن تا انتهای محل تماشاگران است. یعنی هر اندازه که محل تماشاگران عمق دارد، از آن طرف روی صحنه هم همین عمق را داریم.»
سال‌های زیادی از زندگی تالار وحدت و تالار رودکی می‌گذرد. در این سال‌ها اما به نظر می‌رسد صدمه‌ای به بنا نرسیده است. رضا موسوی می‌گوید: «تالار وحدت از نادر بناهایی است که همواره در حال استفاده است؛ بنایی است که کاربردی است و به‌صورت مداوم از آن استفاده شده. به همین دلیل به آن رسیدگی شده است. من در طول سال‌های گذشته متوجه صدمه‌ای به بنا نشده‌ام. یکی ـ دو بار هم مرمت شده است. حدود سه یا چهار ماه پیش هم فضای درونی آن باز مرمت شد. در دوره‌ای رنگ دیوارهای داخلی در یک مرمت تغییر داده شده بود. این مورد هم در مدیریت جدید برطرف شد و رنگ دیوارها به همان شکل اول برگشت.»
«اوژن آفتاندلیانس» در سال ۱۲۹۲ خورشیدی برابر با ۱۹۱۳ میلادی در تبریز به دنیا آمد. تحصیلات عالی را در رشته معماری در مدرسه هنرهای زیبای پاریس
(École des Beaux-Arts) گذراند و در سال‌های پیش از جنگ جهانی دوم به ایران بازگشت و از آن به بعد به مدت ۳۰ سال در دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران به تدریس پرداخت. او در طول دوران کاری‌اش بناهای مهم و بزرگی را طراحی و معماری کرد از جمله تالار رودکی (۱۳۴۶)، تالار وحدت (رودکی) (۱۳۴۶)، تالار فرهنگ، موزه مردم‌شناسی ایران و دبیرستان نوربخش تهران. او علاوه بر این سازنده تعدادی از کاخ‌های سلطنتی مثل کاخ سعدآباد، کاخ فرح‌آباد، کاخ نیاوران و کاخ بابل است و ۲ کلیسا هم ساخته است. اولی کلیسای وانک در اصفهان و دیگری کلیسای سرکیس مقدس در خیابان کریمخان در تهران (۱۳۴۹) که به خاطر آن نشان عالی را از «جاثلیق ارمنیان حوزه کیلیکیه» دریافت کرد. نخستین ساختمان‌های فرودگاه مهرآباد و سینما گلدن‌سیتی در خیابان فلسطین امروزی هم از دیگر کارهای این معمار بزرگ است. اوژن آفتاندلیانس سال ۱۳۷۶در آمریکا درگذشت.
همشهری آنلاین
تماشای معماری آلوار آلتو
