به گزارش سازمان هواشناسی کشور، ایران دارای چهار نوع اقلیم، معتدل و مرطوب، گرم و خشک، سرد و گرم و مرطوب می‌باشد که کشور ایران را از لحاظ تقسیمات اقلیمی به چهار منطقه اقلیمی تقسیم کرده‌اند. این تقسیمات بر اساس روش کوپن، دانشمند اتریشی و توسط آقای دکتر حسن گنجی پیشنهاد شده است.
تقسیم بندی اقلیمی نقاط مختلف جهان بر اساس روش کوپن "دانشمند اتریشی" (بر اساس رشد و نمو انواع نباتات)
1- اقلیم بارانی استوایی
در این اقلیم، فصل سرد وجود ندارد و میانگین دمای هوا در سردترین ماه سال بیش از 18 درجه سانتی‌گراد است.
2- اقلیم گرم و خشک
در این مناطق، به دلیل آنکه میزان بارندگی سالانه بخار آب مورد نیاز جهت رطوبت هوا را تامین نمی‌کند و هوا به طور کلی خشک است.
3- اقلیم گرم – معتدل
میانگین دمای هوای سردترین ماه سال در این مناطق بین 18، 3- درجه سانتری‌گراد است و میانگین دمای هوا در گرم‌ترین ماه سال بیش از 10 درجه سانتی‌گراد است. در این مناطق زمستان کوتاه است ولی ممکن است حدود یک ماه یا بیشتر، زمین یخ بسته یا پوشیده از برف باشد.
4- اقلیم سرد و برفی
در این اقلیم، میانگین دمای هوا در گرم‌ترین ماه سال بیش از 10 درجه و در سردترین ماه سال کمتری از 3- درجه سانتی‌گراد است. برندگی در این مناطق معمولا به صورت برف است و در طول چند ماه از سال، زمین پوشیده از یخ و برف می‌شود.
5- اقلیم قطبی
در این اقلیم، میانگین دمای هوا در گرم‌ترین ماه سال کمتر از 10 درجه سانتی‌گراد است و در اینجا، بر خلاف اقلیم بارانی استوایی – فصل گرم وجود ندارد.
البته مناطق پنج گانه فوق به مناطق کوچک‌تری نیز تقسیم شده‌اند. برای مثال اقلیم گرم و خشک به دو منطقه خشک بیابانی و خشک صحرایی تقسیم شده است.
تقسیمات اقلیمی در ایران
ایران با قرار گرفتن بین 25 و 40 درجه جغرافیایی شمالی، در منطقه‌ی گرم قرار دارد و از نظر ارتفاع نیز، فلات مرتفعی است که مجموع سطوحی از آن که ارتفاعشان از سطح دریا کمتر از 475 متر است، درصد بسیار کمی از سطح کل کشور را تشکیل می‌دهند.
با وجود اینکه ایران دارای دو حوزه‌ی بزرگ آب ( دریای خزر و خلیج فارس ) است، به دلیل وجود رشته کوه‌های البرز و زاگرس و نحوه قرارگیری آن‌ها اثرات این دو حوزه محدود به نواحی بسیار نزدیک به آن‌هاست و این حوزه‌ها، به ندرت اثری در تعدیل، درجه حرارت هوای قسمت‌های داخلی دارند.
دانشمندان ایرانی، تقسیمات اقلیمی ایران را بر اساس روش کوپن انجام داده‌اند. البته به دلیل موقعیت استثنایی کشور و کمبود اطلاعات لازم درباره شرایط آب و هوایی ایران، استخراج این تقسیمات برای ایران در بعضی موارد با واقعیت متفاوت است. ولی همان‌طور که مهندس عدل در بررسی مطالعات کوپن می‌نویسد: منظور از تعیین تقسیمات اقلیمی، مشخص ساختن نقاطی است که اگر از حیث آب‌وهوا کاملا به هم تطابق ندارند، لااقل تا حدودی شباهت داشته باشند.
تقسیمات چهارگانه اقلیم ایران که توسط دکتر حسن گنجی پیشنهاد شده است؛
1- اقلیم معتدل و مرطوب
سواحل دریای خزر با آب و هوای معتدل و بارندگی فراوان، از جمله مناطق معتدل محسوب می‌شود. این مناطق که به صورت نواری بین رشته کوه‌های البرز و دریای خزر محصور شده، از جلگه‌های پستی تشکیل شده است که هر چه به طرف شرق پیشروی می‌کند، رطوبت و اعتدال آن کاهش پیدا می‌کند. در حقیقت، رشته کوه‌های البرز که حد فاصل دو آب و هوای متضاد هستند، جلگه‌های پست خزر را از فلات مرکزی جدا می‌کنند.
از جمله ویژگی‌های این اقلیم رطوبت زیاد هوا و اعتدال درجه حرارت آن است. در این منطقه بارندگی بسیار زیاد و در تابستان به صورت رگبار است. شهرهای رشت، بندرانزلی، بابلسر و گرگان در این منطقه قرار دارند.
2- اقلیم سرد (کوهستانهای غربی)
کوهستانهای غربی که دامنه‌های غربی رشته کوه‌های مرکزی ایران را شامل می‌شوند، با توجه به اینکه میانگین دمای هوا در گرم‌ترین ماه سال در آن‌ها بیش از 10 و میانگین حداقل دمای هوا در سردترین ماه کمتر از 3- درجه سانتی‌گراد است، از جمله مناطق سرد سیر محسوب می‌شوند.
سلسله کوه‌های غربی، همچون سدی مانع نفوذ هوای مرطوب مدیترانه به داخل فلات ایران می‌شوند و رطوبت هوا را در دامنه‌های خود نگه می‌دارند. از ویژگی‌های این اقلیم گرمای شدید دره‌ها در فصل تابستان و اعتدال آن‌ها در فصل زمستان است. مقدار و شدت تابش آفتاب این منطقه در فصل تابستان زیاد و در فصل زمستان بسیار کم است. زمستان‌ها طولانی، سرد و سخت بوده، همچنین چندین ماه از سال زمین پوشیده از یخ است. شهرهای تبریز، ارومیه، سنندج و همدان در این اقلیم قرار دارند.
3- اقلیم گرم و خشک
در این اقلیم که بیشتر مناطق نیمه استوایی را شامل می‌شود، به دلیل وزش بادهای مهاجر که از جنوب غربی و شمال غربی به طرف استوا در حدکت‌اند، هوا بسیار خشک است. این بادها هنگام عبور از قاره‌های بزرگ، بیشتر رطوبت خود را از دست می‌دهند. علاوه بر این، در مناطق نیمه استوایی که جزء مناطق پر فشار هستند، هوا به دلیل حرکت از قسمت‌های بالایی اتمسفر به پایین گرم و خشک می‌شود. توجه به خشکی هوا در این مناطق که با ویژگی‌های دیگری همراه است، از نظر تامین آسایش انسان و در نتیجه طراحی ساختمان، اهمیت فراوانی دارد. تابش مستقیم آفتاب در این منطقه بسیار شدید است و با افزایش پرتو منعکس شده از سطوح بایر زمین شدت آن بیشتر می‌شود. رطوبت کم و نبودن ابر در آسمان باعث می‌شود دامنه تغییرات دمای هوا در این مناطق بسیار زیاد شود.
با توجه به وضعیت پراکندگی ناهمواری‌های جغرافیایی در فلات مرکزی می‌توان دو منطقه آب و هوایی متمایز یعنی نیمه بیابانی و بیابانی را در آن تشخیص داد.
دامنه ها و کوه پایه های ارتفاعات شمالی، غربی و جنوبی که به داخل فلات ختم می‌شوند و کوه‌های منفرد مرکزی و ارتفاعات نامنظم شرقی فلات که حوزه‌های مستقل یا نیمه مستقلی به وجود آورده‌اند، به دلیل ارتفاعشان نسبت به چاله‌های مرکزی یا محلی، از رطوبت بادهای مرطوبی که از فراز آن‌ها می‌گذرد تا حدودی استفاده می‌کنند و نسبت به چاله‌های اصلی، اقلیم نسبتا معتدلی به وجود می‌آورند.
چاله‌های پست مرکزی، شرقی و جنوب‌شرقی ایران دارای آب و هوای خشک بیابانی است. البته این مناطق به علت فقدان یا کمبود ایستگاه‌های هواشناسی، ناشناخته‌ترین مناطق ایران هستند. از ویژگی‌های آب و هوای این مناطق، اختلاف زیاد درجه حرارت هوای تابستان و زمستان، همچنین اختلاف زیاد درجه حرارت هوای شب و روز در تابستان است. منطقه دشت لوت، کم‌ترین میزان رطوبت نسبی در ایران را دارد که به احتمال قریب به یقین، گرم‌ترین منطقه آن نیز محسوب می‌شود. شهرهای تهران، مشهد، اصفهان و شیراز از جمله مناطق نیمه بیابانی و شهرهایی چون زاهدان و یزد از جمله مناطق بیابانی محسوب می‌شوند.
4- اقلیم گرم و مرطوب ( سواحل جنوبی )
سواحل جنوبی ایران که به وسیله رشته کوه‌های زاگرس از فلات مرکزی جدا شده‌اند، اقلیم گرم و مرطوب کشور را تشکیل می‌دهند. از ویژگی‌های این اقلیم، تابستان‌های بسیار گرم و مرطوب و زمستان‌های معتدل است. در این مناطق رطوبت هوا در تمام فصل‌های سال زیاد است و به همین دلیل، اختلاف درجه حرارت هوا در شب و روز و در فصل‌های مختلف کم است. در این مناطق تفاوت دمای هوای سطح خشکی و سطح دریا باعث به‌وجود آمدن نسیم‌های دریا و خشکی می‌شود. ولی این نسیم‌ها به نوار باریک ساحلی محدود می‌شود و هوا در مناطق داخلی، آرام و سرعت باد – در صورتی که وجود داشته باشد بسیار کم است.
از دیگر ویژگی‌های این اقلیم، شدت زیاد تابش آفتاب است که در هوای مرطوب این ناحیه باعث خیرگی و نارحتی چشم می‌شود. البته شدت پرتوهای خورشیدی مستقیم و پراکنده‌ی دریافت شده، به وضعیت هوا بستگی دارد. شهرهای بندرعباس، جاسک، آبادان و اهواز از جمله شهرهای این اقلیم است که به نسبت قرار گرفتن در سواحل مختلف و فاصله‌ای که از دریا دارند، از نظر گرما و رطوبت هوا و میزان بارندگی با هم متفاوت‌اند. به طور کلی میزان بارندگی در سواحل خلیج فارس بیشتر و منظم‌تر است.
تهیه و تنظیم
منبع
تماشای معماری آلوار آلتو
