صحبت بر سر یک رواق به همراه سالن سخنرانی در حریم تکیه روضاتِ گورستان تاریخی تخت فولاد اصفهان است؛ عملیاتی که گرچه در ظاهر متوقف شده اما معلوم نیست سایه این ساخت‌وساز از سر تخت فولاد کم شده باشد.
کارشناسان میراث فرهنگی همیشه نسبت به معماری و مداخلات نامانوس در اثر تاریخی و بی بدیل تخت فولاد انتقاد داشته‌اند اما چندی است ساخت و سازهایی از جانب شمال تخت فولاد در تکیه صاحب روضات موجب نگرانی آنها شده است.
تکیه صاحب روضات یا تکیه چهارسوقی در جنوب‌غربی گورستان تاریخی تخت فولاد و در جانب پروژه مصلی قرار دارد، این تکیه در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است و اکنون عرصه این اثر تاریخی با سازه‌های استحکام بخشی پروژه مصلی در معرض تهدید و مداخلات قرار دارد.
در این تکیه قبور بسیاری از مشاهیر و بزرگان اصفهان قرار گرفته که مزار آقا میرزا سید محمد باقر موسوی چهارسوقی مجتهد برجسته و صاحب کتاب «روضات الجنات» از این جمله است و از همین رو هم این تکیه به صاحب روضات مشهور است، همچنین میرزا حسین کشیکچی که گفته می‌شود از یاران امام زمان است در این تکیه مدفون است، پیشینه تکیه صاحب روضات با توجه به قرارگیری قبور اجداد میرزا سید محمد باقر موسوی چهارسوقی به دوران صفوی برمی‌گردد اما بنای بقعه آن قاجاری است.
تخت فولاد اصفهان با نام وادی السلام ثانی، دومین قبرستان جهان تشیع، آرامگاه بیش از ۲ هزار عالم، فقیه و مجتهد، شاعر، فیلسوف و حکیم بزرگ ایرانی است. این قبرستان قدیمی و ارزشمند در حاشیه جنوبی رودخانه زاینده رود قرار دارد و در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده و از گورستان‌های ارزشمند ایران و حتی مسلمانان است.
ماجرا در ظاهر ساخت یک رواق است اما گفته می‌شود واقعیت چیزی فراتر از یک رواق و قرار است یک سالن سخنرانی و کنفرانس هم به آن اضافه شود که این موضوع با ارتفاع گرفتن در جوار تکیه صاحب روضات و تهدید آن، مداخله درحریم یک اثرثبت ملی است.
هفت ماه پیش در گزارش ایرنا، زیر عنوان «مجموعه تاریخی و مذهبی تخت فولاد اصفهان در بیم و امید مداخلات» نگرانی از پیشروی سازه‌های استحکام بخشی مصلی به محوطه تاریخی تکیه صاحب روضات بازتاب داده شد و در همان زمان در گام اول، اداره کل میراث فرهنگی استان اصفهان مخالفتش را به طور کتبی به هیات مدیره پروژه مصلی اعلام کرد. بنا این بود که متولیانِ مصلا، ابعاد آنچه تحت عنوان «استحکام بخشی دیوار چهل متری» می‌نامیدند را در جلسه ای با اداره کل میراث فرهنگی ،گردشگری و صنایع دستی استان اصفهان توجیه کنند اما این ماجرا مسکوت ماند تا اینکه در چند روز گذشته به گفته مدیریت مجموعه فرهنگی تخت فولاد، تصمیم به شروع کار بدون هماهنگی با میراث فرهنگی گرفته شد.
گورستان تاریخی تخت فولاد ثبت ملی است و هر گونه اقدام در این محوطه باید با هماهنگی کامل میراث فرهنگی انجام شود اما طبق اعلام متولیان مجموعه فرهنگی تخت فولاد و اداره کل میراث فرهنگی استان اصفهان در اقدامی تعجب برانگیز بدون آنکه ابعاد این طرح با اداره کل میراث فرهنگی در میان گذاشته شود، تحرکاتی شروع که با ورود یگان حفاظت میراث فرهنگی در ظاهر متوقف شد اما به ایرنا گفته شده است که این اقدامات گرچه نامحسوس اما ادامه دارد.
سرپرست اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اصفهان این ماجرا را تایید کرد و اینکه نامه وزارتخانه میراث فرهنگی نیز برای جلوگیری از این اقدام تا روشن شدن ابعاد طرح مورد نظر به آنها ابلاغ شده است.
علی کامیابی، سرپرست اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اصفهان در این رابطه گفت که یگان حفاظت ورود و کار را متوقف کرد اما در ظاهر دوباره شروع کرده‌اند؛ امروز نامه ای از تهران دریافت کرده‌ایم و در این رابطه اقدام لازم انجام خواهد شد.
به گفته این مقام مسوول میراث فرهنگی استان اصفهان نامه وزارتخانه به معاونت میراث فرهنگی استان اصفهان داده شده است تا در اولین فرصت به متولیان مصلای اصفهان ابلاغ شود.
کامیابی معتقد است که بر اساس این نامه متولیان مصلا باید تمکین کنند و نقشه‌ها و طرحشان را برای بررسی‌های بیشتر در اختیار اداره کل میراث فرهنگی قرار دهند.
وی در ادامه یادآور شد: اگر طرح و نقشه‌ها در چهارچوب مقررات میراث فرهنگی باشد، مشکلی نیست و مجوز را می‌دهیم ولی اگرخارج از چارچوب بود، باید از تهران استعلام کنیم و کارشناس مرتبط از تهران بیاید و مسائل را حل کند.
بنا به گفته کامیابی، مسائل به وجود آمده در تخت فولاد و تکیه صاحب روضات دیگر در حوزه اداره کل میراث فرهنگی استان اصفهان نیست و باید نظر معاونت میراث فرهنگی وزارتخانه در خصوص محوطه‌های تاریخی و به ثبت رسیده اعمال شود.
از سوی دیگر ابراهیم پرچمی مدیرعامل پروژه مصلا که تمایل چندانی به مصاحبه نداشت در پاسخ به پرسش خبرنگار ایرنا در رابطه با اینکه چرا بدون مجوز از میراث فرهنگی چنین تصمیمی اتخاذ کرده‌اند، گفت: من هرکاری بکنم مجوز دارم؛ وسلام. مجوز ساخت‌وساز در این شهر با کیست؟! برای هر کاری که انجام می‌دهیم و به طور مشخص این مکان مجوزدارم.
وی گفت که دستور توقف را ندیده ودر رابطه با آنچه که کارشناسان میراث فرهنگی اصفهان مداخله در تخت فولاد می‌دانند باید سند ارائه شود.
پرچمی در رابطه با ابعاد طرحی که در جوار تکیه صاحب روضات موجب نگرانی کارشناسان میراث فرهنگی و متولیان مجموعه تخت فولاد شده است، گفت: به دلیل اینکه دوستان در میراث فرهنگی به شدت فضاسازی کرده‌اند، هر چه بگویم حق مطلب ادا نمی‌شود! هر کاری کرده‌ایم در جهت اصلاح بوده است و چیزی اضافه نکرده‌ایم. جایی که کار می‌کنیم در محدوده مصلا قرار دارد؛ دیوار تکیه روضات ریزش کرده بود و از طرف شهرداری گفتند که اینجا را طوری درست کنید که این دیوار هم اصلاح شود. دیوار آجری و به جایی بند نیست؛ بخشی از این دیوار هم ریخته بود اما شانس آوردند کسی آنجا نبوده است.
پرچمی در پاسخ به آنچه با عنوان سالن جلسات و کنفرانس قرار است بر رواق مورد نظر آنها اضافه شود، تنها به این گفته اکتفا کرد: ما آنها را سالن ویژه یا سالن کنفرانس نمی‌دانیم.
وی پیشتر گفته بود که گنبدخانه مصلی ۱۵ سال رها شده و اکنون آنها می‌خواهند کار آن را تمام و اصلاح کنند. عملیات مقصوره شروع شده و قرار است با تکمیل گنبدخانه به نقطه روشنی در مصلی برسند، نقطه روشنی که بزعم برخی کارشناسان میراث فرهنگی برای عرصه تاریخی و میراثی تکیه صاحب روضات در تخت فولاد سایه تاریک و سنگینی از ساخت و ساز و مداخلات است.
در این پیوند، سیدعلی معرک‌نژاد نیز با ابراز نگرانی از مداخله در تکیه روضات با ارتفاعی که قرار است به واسطه یک سالن سخنرانی روی رواق چهل متری ساخته شود، گفت: سال گذشته این ماجرا متوقف شد و امسال دوباره تصمیم به شروع کار گرفتند که ما ورود کردیم و گفتیم اگر می‌خواهید کار شروع شود باید طرح مصوب داشته باشید.
وی یادآور شد: شهرداری برای چنین ساخت‌وسازی در تخت فولاد نمی‌تواند مجوز بدهد. هرگونه مداخله و حتی یک سنگ قبر هم بخواهیم در تخت فولاد جابه‌جا کنیم باید با میراث فرهنگی هماهنگ کنیم. این کار یک مداخله است و شهرداری نه صلاحیت و نه اختیار چنین کاری را دارد. نهاد میراث فرهنگی تنها نهادی است که صلاحیت بررسی این موضوع را دارد و مجوز این کار بر عهده میرث فرهنگی است.
مدیر مجموعه تخت فولاد افزود: مصلا یک پروژه نیمه تمام است؛ نمی‌توانیم بگوییم که نباشد اما توسعه دادن و اتمام آن باید با حداقل مداخلات در تخت فولاد باشد. کار پروژه مصلا در جبهه‌های مختلف متوقف نبوده و حالا آمده اند سراغ این قسمت و از نگاه متولیان مصلا باید کارشان را تمام کنند اما حرف ما این است که این بنایی اینجا ساخته شد و باید مدیران قبلی جلو کار را می‌گرفتند که نگرفتند، حالا دیگر باید با کمترین مداخله پیش برود. به نظر می‌رسد که می‌توان با کمترن مداخله ساماندهی‌های لازم را انجام داد اما کارشناسی به این ماجرا نگاه نمی‌کنند.
آن‌طور که معرک‌نژاد گفت: دیوار تکیه صاحب روضات ایمنی چندانی نداشته و ریزش هم داشته است و بنابراین مدیریت مجموعه تخت فولاد خواهان رسیدگی به دیوار بوده اما به شرط ورود میراث فرهنگی برای کمترین مداخله در تکیه روضات و قبوری که در این ناحیه قرار گرفته‌اند.
معرک‌نژاد افزود: تکیه صاحب روضات مراجعات زیادی دارد. مزار میرزا حسین کشیکچی در این تکیه بسیار مورد احترام مردم اصفهان است و حتی در طول هفته هم شلوغ است. از نظر ایمنی مقداری مشکل وجود داشت و می‌خواستیم در این رابطه اقدام کنیم؛ اما اینکه به این سبک مداخله شود، باید میراث فرهنگی آن را بررسی کند. صلاحیت این کار تنها با میراث است و آنها دغدغه این کار را دارند.
مدیران پروژه مصلا گفته‌اند که شهرداری از آنها خواسته که دیوار تکیه صاحب روضات را اصلاح کنند اما معرک‌نژاد این ادعا را رد کرد و گفت: ما از آنها نخواستیم دیوار را اصلاح کنند! خودمان می‌توانستیم این کار را انجام بدهیم اما ما به این دوستان گفته‌ایم تکلیف کار را معلوم کنید؛ طرح‌تان را ببرید میراث فرهنگی و نظر آنها را بگیرد اما متاسفانه به کار خیلی کارشناسی نگاه نکردند.
وی مشکل اصلی را ارتفاع آنچه قرار است ساخته شود و مداخله در تکیه صاحب روضات دانست و تاکید کرد: ما از اصلاح شدن دیوار استقبال می‌کنیم و باید این کار انجام شود اما حرف ما این است که هر مداخله‌ای باید با رعایت ضوابط میراث فرهنگی انجام شود. مشکل اساسی این است که روی این دیوار یا رواق سه متری قرار است سه طبقه سه متری با عنوان سالن جلسات و سالن کنفرانس بیاید که هم به تکیه و بقعه صاحب روضات مشرفیت دارد و از لحاظ قوانین میراث فرهنگی قطع یقین مشکل دارد و هم اینکه مداخله انجام می‌شود.
محمدعلی مخلصی، عضو گروه پژوهشی تخت فولاد نیز از منتقدان مداخله ساخت‌وسازهای مجموعه مصلا در گورستان تاریخی تخت فولاد که از گورستان های مهم مسلمانان و به خصوص شیعان است.
وی گفت: مصلای دوره صفوی، مسجد مصلا دوره قاجار و بخشی از قبرستان پشت مصلا که مربوط به بهشتی‌هاست، همه را تصاحب کردند و قبور بسیاری از شخصیت‌های بزرگ اصفهان را از بین بردند و حالا داشتند در تکیه چهارسوقی‌ها که قبر شخصیت‌های بزرگی چون کشیکچی درآن است پیشروی می‌کردند.
مخلصی افزود: می‌خواهند یک سالن سخنرانی اضافه کنند؛ صحبت از پیشروی ۶ متر است ولی به ۶ متر و ۱۰ متر و یا ۱۵ متر هم قانع نیستند و ادامه خواهد داشت؛ در این صورت امکان از بین رفتن قبر یکی از شخصیت‌های بزرگ اصفهان هم وجود دارد.
مخلصی یادآور شد: از شرق و غرب، شمال و جنوب در حال پیشروی هستند و می‌خواستند در قسمت شمالی تخت فولاد هم پیشروی کنند که جلوی این اقدام گرفته شد، حالا قسمت جنوب را در نظر گرفته‌اند و دوباره این مسائل را پیش آورده‌اند.
از سوی دیگر علیرضا جعفری‌زند، باستان شناس و فعال میراث فرهنگی نیز از دست اندازی متولیان پروژه مصلا در تخت فولاد انتقاد کرد و گفت: تخت فولاد یک گورستان تاریخی بسیار با ارزش است؛ جایی نیست که فقط متوفی دفن شده باشد، پشت سر این قضیه یک دنیا اعتقادات و روند گذشت زمان در تخت فولاد، از قدیمی‌ترین تدفین‌ها تا دهه ۶۰ است.
به گفته جعفری‌زند هرآنچه مصلا، منظر تاریخی تخت فولاد را مخدوش کرد، پس زمینه بناهایی مثل بابا رکن‌الدین، تکیه خوانساری و تکیه مادر شاه زاده و دیگر تکیه‌ها شد: هر روز شاهد این قضیه هستیم و اگر این ماجرا جلوگیری نشود، فکر نمی‌کنم تا حدود ۳۰ سال دیگر چیزی از تخت فولاد باقی مانده باشد! چون هر روز این گسترش ادامه دارد و روز به روز تخریب بیشتر است.
جعفری‌زند که کارشناس رسمی دادگستری در امور ابنیه و آثار تاریخی است با اشاره به ابعاد قانونی مداخله در یک محوطه تاریخی، گفت: هرگونه دخل و تصرف در یک اثر تاریخی ثبت شده از نظر قانونی ممنوع است و مجازات دارد؛ چه این موضوع مخدوش کردن منظرعمومی باشد مثل بالا بردن ارتفاع ساخت‌وساز یا توسعه یک دیوار چهل متری، در هر حال این موضوع تخلف است؛ چون بحث منظر عمومی آن منطقه است.
وی با گریزی به گذشته و آنچه با پیشروی ساخت‌وسازها، تخت فولاد را به عنوان یک اثر ملی تحت شعاع قرار داد، گفت: از همان ابتدا قوانین در ساخت‌وساز مصلا در نظر گرفته نشد و این خلافی است که هر لحظه می‌توان به لحاظ قانونی پیگیری کرد و حتی دستور تخریبش را صادر کرد؛ بنابراین اینکه مدیریت مصلا اعلام می‌کند، مجوزهای لازم را دارد، درست نیست و مجوزهای لازم را باید میراث فرهنگی صادر کند؛ شهرداری‌ها فقط می‌توانند این موضوع را ارجاع به میراث فرهنگی ارجاع بدهند ولی حق نظر برای صدور مجوز ندارند.
ایرنا نوشت، جعفری‌زند یادآور شد: همیشه صحبت بر سر یک سازه کوچک است! ولی وقتی کار پیش می‌رود ، چیز دیگری غیر از آنچه عنوان شده، ساخته می‌شود و این باعث نگرانی ما نسبت به این ساخت و سازهایی است که اتفاق می‌افتد. تخلف‌هایی به این شکل در محوطه‌های تاریخی علاوه بر جریمه‌های لازم و برگرداندن به شکل سابق، از چهار ماه تا یک سال زندانی دارد.
اسکان
تماشای معماری آلوار آلتو
