به گزارش رســانـه" اخـبــار معـمـاری "  به نقل از خبرگزاری صدا و سیما، با آن‌که بیش از ۵۰ درصد خاک ایران را کوه‌ها تشکیل می‌دهند، ایران را به‌طور عمده کشوری کویری می‌دانند. شاید به این دلیل که فرهنگ مردم حاشیه کویر، معماری و هنر آنها و نبوغی که در کنار آمدن با شرایط سخت کویری از خود نشان دادند، آن‌قدر برجسته است که در ذهن می‌ماند.

مردم در این مناطق با چالش‌های زیادی روبرو هستند. بزرگترین چالش یا بهتر بگوییم ویژگی یک منطقه کویری، کمبود آب است. البته که اگر آب به وفور وجود داشت، دیگر آن منطقه کویری نبود. به‌طور طبیعی در نبود آب، گیاهی نیز وجود نخواهد داشت. حتی اگر گیاهی هم وجود داشته باشد، پراکنده و محدود است؛ اما در همین کویرها، مناطقی را می‌بینیم که تصویر ذهنی ما را بر هم می‌زنند، آن هم وقتی در دل کویر به جنگل و سرسبزی می‌رسیم.

به‌طور عمده، این سرسبزی‌ها نشان از نبوغ انسان‌ها بوده‌اند، اما گاه نتیجه عوامل طبیعی هستند. در این مطلب، چند باغ ایرانی شگفت‌انگیز معرفی شده‌اند.

باغ شازده ماهان

باغ شازده ماهان، یک نمونه از نبوغ مردم کویرنشین است. مردمی که در میان کویر خشک کرمان، باغی سرسبز و باشکوه ساخته‌اند. همین که گذشتگان ما توانستند این چنین در برابر شرایط سخت محیطی بایستند، مایه مباهات است. حال به این زیبایی طبیعی، یک معماری شگفت‌انگیز را اضافه کنید که هر گوشه آن نشانی از فرهنگ و باور‌های ایرانی است. باغ شازده ماهان واقعا لایق جایگاه خود به عنوان یک میراث جهانی است.

باغ شازده در زمان قاجار به دستور محمدحسن خان، حاکم کرمان و به دست میرزا ناصرالدوله فرمانفرمایان، ساخته شده است. باغ شازده، سرسبزی خود را مدیون قنات رودخانه تیگران است که از ارتفاعات کوه جوپار به مناطق کم‌ارتفاع اطراف سرازیر می‌شود. وقتی آب قنات وارد باغ شد، علاوه بر آبیاری درختان کهن‌سال و سایه‌گستر، در سراسر باغ جاری می‌شود.

میرزا ناصرالدوله، قبل از تکمیل باغ از دنیا رفت و بخش‌هایی از باغ نیمه‌کاره رها شد، اما در همین حالت نیمه‌کاره نیز عظمت باغ و هوشمندی طراح آن به خوبی مشخص است. طراحی که با تکیه به اصول نیاکان خود و با تجربه و مهارت، ناممکن را ممکن کرده و در دل کویر، یک باغ سرسبز به وجود آورده است.

باغ گلشن طبس

باغ گلشن طبس، نمونه‌ای از یک باغ ایرانی است. محصور و به دور از چشم بیگانگان، با نهر‌هایی که از میان آن عبور می‌کنند و درختانی که سایه‌های آن‌ها، معابر را از گزند آفتاب دور نگه می‌دارند. باغ گلشن در شهر طبس و درست در منطقه میانی بین دو دشت کویر و لوت قرار گرفته است.

شاید امروز که شهر طبس، ظاهر مدرن‌تری پیدا کرده است، کویری بودن مناطق اطراف در نگاه نخست به چشم نیاید، اما از منطقه که خارج شوید و کویر‌های اطراف را ببینید، متوجه اهمیت این باغ می‌شوید. نقشه باغ گلشن تقریبا مربع است، یک عمارت سردر زیبا دارد، اما بر خلاف بیشتر باغ‌های ایرانی، بدون کوشک است. در باغ گلشن، آب دائمی جاری است که منابع آن، کوهستان‌های اطراف هستند. از جذابیت‌های باغ، دو پلیکان مهاجری بودند که هر سال، هزاران تن را به باغ می‌کشاندند.

جنگل دست‌کاشت قائم کرمان

جنگل دست‌کاشت قائم را سال ۱۳۴۳ ساختند و ساخت این باغ، ابتکار مظفر بقایی بوده است. وسعت اولیه جنگل ۳۰۰ هکتار بوده که در طول سالیان گذشته، نزدیک به ۷۰ هکتار آن از بین رفته است. این جنگل، بزرگترین جنگل دست‌کاشته ایران است و به آن ریه‌های کرمان می‌گویند. طبیعی است که چنین فضای سبزی، در شهری که درست در دل کویر قرار گرفته است، بسیار مهم و حیاتی باشد.

این جنگل دست‌کاشت، به شدت برای کرمانی‌ها مهم است و یکی از تفرج‌گاه‌های اصلی شهر محسوب می‌شود. با ساخت این جنگل، کرمانی‌ها یک بار دیگر ثابت کردند که می‌توانند در دل کویر، شگفتی خلق کنند.

جنگل باغ شادی یزد

جنگل باغ شادی در منطقه خشک و کویری یزد قرار گرفته است. این جنگل نزدیک به شهرستان خاتم و در ۲۴۰ کیلومتری جنوب یزد است. جنگل باغ شادی حدود ۶۰ هزار هکتار وسعت دارد و به منطقه محافظت شده که حدود ۱۲ هزار هکتار است، شهرت دارد. در این منطقه محافظت شده، یکی از گونه‌های جانوری بومی ایران، یعنی گوزن زرد، نگهداری و پرورش داده می‌شود.

جالب‌ترین نکته درباره جنگل باغ شادی، جدا از این‌که در دل کویر رشد کرده، زاگرسی بودن آن است. بر خلاف موارد دیگر که تا این‌جا مطرح شد، جنگل باغ شادی، به‌طور کامل، طبیعی و بدون دخالت انسان شکل گرفته است.

ابرکوه و سرو چند هزار ساله‌ آن

ابرکوه، شهر کوچکی در استان یزد است که به بافت سنتی و سرو چند هزار ساله‌ خود شهرت دارد. این شهر کوچک و زیبا در منطقه‌ای خشک و کویری قرار گرفته است؛ اما وارد شهر که می‌شوید، درختان و باغ‌ها شگفت‌آور هستند.

در فاصله نه چندان دور از شهر، زمین‌های کشاورزی را پیدا می‌کنید و اندکی که به شرق بروید، به پارک جنگلی فراغه می‌رسید که یکی از تفرجگاه‌های محبوب منطقه است. وجود این میزان از سبزی در یکی از به ظاهر خشک‌ترین بخش‌های کشور، حیرت‌آور است. مهم‌تر از همه، درخت سروی است که چند هزار سال در محیط خشک این منطقه دوام آورده و ثابت کرده که ابرکوه، شهر متفاوتی است.

چک‌ چک

چک‌ چک، یکی از زیارتگاه‌های مهم زرتشتیان است. زیارتگاهی کویری که هر سال، پذیرای هزاران گردشگر است. به جز زیارتگاه زیبای چک‌ چک و آب‌ریز اسرارآمیز آن، طبیعت و سرسبزی آن نیز جای حیرت دارد. سرسبزی چک‌ چک در تناقض با محیط اطراف آن است. انگار، چک‌ چک را از بخش دیگری از کشور برداشته‌اند و در این محیط خشک قرار داده‌اند. اصلا به نظر نمی‌رسد که چنین سرسبزی در این بخش از کشور، ممکن باشد.

به همین دلیل، مسافران عبوری بسیاری، از چک‌ چک به عنوان استراحتگاه استفاده می‌کنند. البته کاربرد اقامتگاه‌های آن، بیشتر برای اوقات آیین مخصوص پیر چک چکو است که هر سال برگزار می‌شود. مسافرانی که هر کدام، مسیری را تا چک‌ چک طی می‌کنند و در دل زیبایی آن، جای می‌گیرند.

همان‌طور که خواندید، سرسبزی در دل کویر، گاه به دست انسان ساخته شده و گاه طبیعی است. اگر در پیدایش آن، رد پای انسان در میان باشد، نبوغ آدمی، ما را شگفت‌زده می‌کند و اگر به شکل طبیعی ایجاد شده باشد، چرایی آن، ما را مبهوت می‌کند. در هر حال، همه این باغ‌ها فرصتی هستند که زیبایی و تنوع در کشورمان را تحسین کنیم.