همدان از جمله شهرهایی است که ساخت و استفاده از کاروانسرا در آن رواج داشته است و مردم در طول راه‌ها، بنایی را برای اسکان و استراحت می‌ساختند و در سفرهای طولانی خود در این مکان‌ها تجدید قوا کرده و مسیر خود را ادامه می‌دادند.
به گزارش پایگاه " اخبار معماری "، از جمله کاروانسراهای استان همدان، کاروانسرای تاج‌آباد است که در بخش مرکزی شهرستان بهار و در روستای تاج آباد (رسول آباد سفلی)، نزدیک به جاده همدان به کرمانشاه و بر سر راه زائران اباعبدالله الحسین (ع) قرار گرفته و از کاروانسراهای مهم استان و مربوط به عهد قاجار است.
معاون میراث فرهنگی ادارهکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان همدان، بیان کرد: کاروانسرای تاج‌آباد در واقع یک رباط بوده و بر خلاف اکثر کاروانسراهای ایران که دارای پلانی مستطیل شکل هستند، این کاروانسرا دارای پلان مدور است.
احمد ترابی، گفت: پلان به کار رفته در تاج‌آباد، در میان کاروانسراهای ایران بسیار کمیاب است و در منطقه غرب یکی از مهم‌ترین موارد این سبک بنا به شمار می‌آید.
وی توضیح داد: درب ورودی بنا از شرق دارای دو طاق‌نما تزئینی و نمایی مدرن است که دو لنگه درب چوبی بر روی آن قرار دارد، این قسمت محل ورود به اصطبل‌ها و حجره‌های پایین است.
وی افزود: در جلو کاروانسرا ۲۶ حجره وجود دارد، کف حیاط کاروانسرا سنگ‌فرش و ۲ چاه آب داخل بنا موجود است.
وی ادامه داد: مصالح اصلی که در ساخت کاروانسرای تاج‌آباد از آن استفاده شده، آجر قرمز و ساروج است.
معاون میراث فرهنگی ادارهکل میراث فرهنگی، با اشاره به اینکه این کاروانسرا، جدا از بخش رباط که مخصوص نگه‌داری احشام بوده، کاروانسرایی زیارتی محسوب می‌شده است، اظهار کرد: زائران کربلا در مسیر خود از این کاروانسرا استفاده می‌کردند.
ترابی، اظهار کرد: این کاروانسرا توسط زبیده خانم دختر ادیب و صوفی فتحعلی شاه قاجار ساخته شده و توسط سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری بهسازی گردیده است.
وی اضافه کرد: کاروانسرای تاج آباد در تاریخ ۲۱/۰۲/۷۶ و به شماره ۱۸۷۲ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
وی پیشنها د داد: کوهنوردانی که قصد فتح قله "آلموقولاخ " از مسیر این روستا را دارند، از این بنای زیبا نیز دیدن کنند.
ترابی با بیان اینکه کاروانسرای تاج آباد یک مکان گردشگری در استان است، تصریح کرد: تنها سه نوع از این مدل کاروانسرا در ایران وجود دارد.
معاون میراث فرهنگی ادارهکل میراث فرهنگی یادآور شد: زمان تقریبی ساخت بنا تخمین زده شده، ولی هیچ‌گاه زمان دقیقی از ساخت بنا ارائه نشده و دلیل آن‌هم نبودن کتیبه و آجرکاری یا کاشی‌کاری در بنا است.
وی افزود: درون یکی از ساختمان‌های مجاور آن نیز کوره پخت آجر وجود دارد که به احتمال زیاد برای پخت آجر مورد استفاده در مرمت این کاروانسرا مورد استفاده قرار می‌گرفته است.
معاون گردشگری ادارهکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان همدان، نیز در خصوص این بنا گفت: اداره‌ی میراث فرهنگی، متولی گردشگری است اما به صورت مستقیم نمی‌تواند برای تغییر کاربری بناها ورود کند.
علی خاکسار در خصوص استفاده از این بنا، بیان کرد: بخش خصوصی باید برای استفاده از آن ورود پیدا کند و اداره‌ی میراث فرهنگی هم حمایت خواهد کرد.
وی با بیان اینکه تاج‌آباد از بناهای مازاد استان است، ادامه داد: این کاروانسرا به صندوق حفاظت و بهره‌برداری از بناهای تاریخی در تهران معرفی شده است زیرا برای انجام هرگونه فعالیت بر روی ابنای مازاد، باید به این نهاد معرفی شده باشند.
وی افزود: به زودی این صندوق مزایده واگذاری این بنا به بخش خصوصی به صورت استیجاری را برگزار خواهد کرد.
وی افزود: خانه‌ی اقتداری، کاروانسرهای تاج‌آباد و فرسوج به این صندوق معرفی شده‌اند و اقدامات کارشناسی آنها در حال انجام است.
خاکسار تصریح کرد: در دوران قدیم، کاروانسراها، به دو بخش خدمات و اقامت تقسیم می‌شدند و در حال حاضر تمایل داریم تا این بنا همانند گذشته به فعالیت خود ادامه دهد و تبدیل به اقامتگاه شود.
گزارش از: فاطمه شعبانی
ایسنا
تماشای معماری آلوار آلتو
