حدیثه کامران کسمایی-شیوع کووید19 در دسامبر 2019 از شهر ووهان چین آغاز و پس از آن متاسفانه به  سرعت در سرتاسر جهان گسترش یافت. پاندمی کووید19 در ابتدا به عنوان تهدیدی برای سلامت عمومی شناخته می شد اما در ادامه تهدید و آسیب های دیگری مانند اقتصادی و اجتماعی،... را نیز در بر گرفت. این ویروس بخش های اقتصادی از قبیل بازار سرمایه، بازار ارز، مسکن، گردشگری، بازرگانی خارجی، کسب و کارهای عمومی و خرد، نیروی کار، ... را کاملا تحت تاثیر خود قرار داده است.

تصویر جدیدی از «تجربه زیست جهانی» و نیز «تغییر زیست نظام بهداشتی» در پی شیوع کرونا شکل گرفته که این پدیده نوظهور بزرگ‌ترین چالش بین‌المللی بشر از زمان جنگ جهانی دوم تاکنون بوده است .اگر تاریخچه بیماری‌های همه‌گیر به عنوان یک راهنما برای بشریت باشد، شیوع این بیماری نیز مانند سایر موارد، می‌تواند موجی از نوآوری را متناسب با چگونگی تغییر سبک زندگی ایجاد کند .اثرات و تبعات ویروس کووید۱۹ بر سبک زندگی شامل فرهنگی، اقتصادی، سیاسی، آموزشی، زیست محیطی، روانی و مذهبی و فقهی و ... می باشد.

ارتباط مستقیمی بین شلوغی و پیامدهای بهداشتی وجود دارد. تراکم بالا می تواند منجر به شرایط غیر بهداشتی و شیوع بیماری واگیردار شود. نزدیکی انسان ها در شهرهای پرجمعیت، خطرات بیشتری را به همراه دارد. هرچه جمعیت بیشتر باشد، میزان شیوع ویروس کرونا در شهرها بیشتر است. با توجه به تأثیر فاصله دوری اجتماعی، برنامه ریزان و معماران ممکن است با توجه به گسترش روش های افقی با فضای بیشتر در دسترس، طراحی کنند که این امر می تواند برای جلوگیری از شیوع عفونت ها و بیماری ها ضروری باشد. در نتیجه  معماری و شهرسازی پس از همه گیری این ویروس هرگز یکسان با گذشته نخواهد بود. فضاها و شهرهای حتی مدرن می بایست طوری بازبینی و بازطراحی شوند که با این پاندمی و حتی پاندمی های بعدی سازگار باشند.

 لازم است در طرح جامع بعدی میزان تاب آوری شهری برای پاندمی های بعدی نیز در نظر گرفته شود. همچنین برخی از مباحث مقررات ملی ساختمان بخصوص مبحث4 می تواند بازنگری و ویرایش بشود که در آن به الزامات عمومی ساختمان مانند تراکمات ساختمانی، توزیع افراد در فضاهای معماری و فضاهای باز توجه ویژه ای بشود. در مبحث 15 نیز به الزامات مربوط به آسانسور و پلکان و همچنین در خصوص طراحی شهری نیز به مباحث عرض معابر، فضاهای پیاده روی، دوچرخه سواری و ... هم پرداخته شود.

با شیوع و گسترش کووید19 شیوه گذران اوقات فراغت در خانواده ها دستخوش تغییر شده است. افراد زمان بیشتری را برای فراغت در اختیار دارند و سعی در گذران آن به بهترین شیوه دارند (مانند تماشای فیلم، مطالعه کتاب، شبکه‌های اجتماعی و ... ).  می‌توان گفت که با تعطیلی مراکز فرهنگی و تفریحی، سبک‌های جدیدی در شیوه گذران اوقات فراغت جامعه شکل گرفته است. در قرن حاضر، کرونا با جهانگیر شدنش و تغییراتی که در زندگی انسانها ایجاد کرده است، به طور قطع معماری و شهرسازی را دستخوش تغییرات فراوان خواهد ساخت. پس از این فضاهای خانه های ما وظایفی بیش از پیش به عهده دارند، برخلاف آنچه در سالهای اخیر از تعریف خانه در ذهن ما نقش بسته و خانه را تنها به مکانی برای خواب تبدیل کرده است.

 تأمین فضاهایی باکیفیت برای گذراندن روزهای طولانی قرنطینه در کنار فضاهای جمعی خانوادگی و فردی باید فضاهای کار ، آموزش و ... را هم تأمین کند. امروز در خانه های خود به فضاهای متنوعی نیاز داریم، از فضاهای خصوصی که هر فرد در ساعاتی از روز برای انجام کارهای روزمره خود نیاز دارد، تا فضاهایی که کودکان در آنها بازی کنند. این فضاها باید به قدری تنوع داشته باشند که پاسخگوی نیازهای کودکان امروز باشند. کودکانی که تمام تجربه شان از دنیای خارج، محدود شده به خانه هایی که به اجبار در آن حبس شده اند. جدای از تمام اینها تأمین فضاهایی با نور طبیعی، دید و منظر مناسب در کنار تأمین فضای باز مورد نیاز، از جمله ضروریاتی است که باید به آنها توجه کرد. در این روزگار بیش از پیش رسالت معماران اندیشیدن به کیفیت فضاها و تأمین هرآنچه انسان های مدرن برای گذران مدتهای طولانی در خانه که بتواند تامین کننده سلامت جسمی و روحی ساکنان باشد، است.

 ماندن اجباری در خانه، نیازمند فضاهای داخلی انعطاف پذیر است تا  افراد فعالیتهای روزانه را ساماندهی کنند؛ بلکه مهمتر از آن، ساکنان نیاز دارند تا از بودن در آن فضا لذت ببرند. با بهره مندی از طراحی ایده آل، مصالح با کیفیت، نور طبیعی، تهویه ، هوای مطلوب داخلی و دسترسی به فضای زنده و پویای خارج می توان از حضور در فضا لذت برد و خوشحال شد. کرونا دوباره به ما یادآوری کرد که خانه ها مکانهایی برای آرامش روزانه هستند. همچنین یادآور شد که فضاهای باز و حیاطها باید همچون سابق در طراحی خانه ها پررنگتر و قویتر دیده شوند. در خانه های با متراژ بیشتر این مسئله کمتر بحرانی به نظر می رسد، اما در خانه های با متراژ پایین تحقق بخشیدن به موارد فوق نیاز به طراحی دقیقتر داشته و کار را دشوارتر می نماید، چرا که باید با اندیشیدن تمهیداتی خاص، فضاهای جایگزینی را تعبیه کرد که نیازهای ساکنین را تاحدودی تأمین نمایند.

 داشتن چشم انداز یک منظره خوب هم شرایط روحی افراد را خیلی بهتر می نماید. تأمین فضای باز و دسترسی به هوای آزاد برای تمام واحدهای مسکونی ضروری به نظر می رسد که در معماری گذشته و بومی ما  این نقش را فضاهای باز خصوصی از قبیل حیاط، ایوان و ... بازی می کردند، اما در چند دهه اخیر به دلیل رویکرد اقتصادی حاکم بر بازار مسکن این نوع فضاها از معماری خانه ها حذف شده اند.  در این دوران افراد برای پر کردن این خلا فضاهای پشت بام و تراس را بدون اینکه برای چنین عملکردی طراحی شده باشند، به عنوان فضای جمعی مورد استفاده قرار داده اند. در شرایط عادی در معماری آپارتمان های امروزی تراس ها فضایی برای خشک کردن لباس، قراردادن کولر و شاید گذاشتن چند گلدان است. حتی در مبحث چهارم مقررات ملی ساختمان که به الزامات عمومی ساختمان می پردازد در مورد تراسها به همین عملکردها اکتفا شده است. به دلیل پاندمی کووید19 و سایر پاندمی ها لازم است تراس با کارکرد جدیدش در معماری خانه به رسمیت شناخته شود و در قوانین نیز حداقل هایی برای آن تعریف شود. همچنین ضروری به نظر می رسد فضای پشت بام ها که فقط محلی برای تاسیسات و ... در نظر گرفته می شد نیز مورد توجه قرار گیرد و معماران و طراحان در طرح های خود آن را به عنوان فضای معماری در نظر گرفته و طرح های شایسته ای را در جهت آسایش و سلامت روحی و روانی افراد و همچنین در جهت کمک به مسائل زیست محیطی ارائه نمایند.

حدیثه کامران کسمایی

عضو هیئت علمی تمام وقت، گروه معماری،واحد پردیس، دانشگاه آزاد اسلامی، پردیس، ایران