میدان «حسن‌آباد» از منحصربه فردترین میدان پایتخت است که معماری خاص، ۴ساختمان مدور و ۸گنبد، آن را زیباتر و دیدنی‌تر و تبدیل به یکی از جاذبه‌های گردشگری می‌کند. حسن‌آباد را به‌عنوان متقارن‌ترین میدان پایتخت و بخشی از بافت تاریخی و سنتی تهران دوره قاجار می‌شناسند. سری به این میدان خاطره‌انگیز زده و نگاهی به هویت و تاریخچه آن انداخته‌ایم.
میدان حسن‌آباد در دوره‌های مختلف نام‌های مختلفی داشته است؛ شامل ملک‌المتکلمین، پهلوی، هشت‌گنبد و ۳۱ شهریور. اما چطور نامش حسن‌آباد شد؟ در سال‌های دور در مکان فعلی این میدان باغی بزرگ متعلق به میرزا یوسف آشتیانی ملقب به مستوفی‌الممالک وجود داشت. این شخص که یکی از رجال قاجار بود پسری به نام حسن داشت که بعد از گسترش تهران و به خاطر پسرش، این محدوده را حسن‌آباد نامگذاری کرد. بعد از فوت میرزا یوسف باغش به قطعه‌های کوچک، تقسیم و درخت‌ها، قطع و خانه‌ها جایگزین آن شد.
در نهایت در اواخر دوره قاجار میدان حسن‌آباد شکل مسکونی به خود گرفت. با روی کارآمدن آقابوذرجمهری به‌عنوان رئیس شهرداری تهران، چهارراه حسن‌آباد به میدانی بزرگ با مساحت ۶ هزارمترمربع تبدیل شد. رضاشاه در دوره سلطنتش یکی از افسرانش به اسم سرتیپ کریم آقابوذرجمهری را برای اصلاح و بازسازی تهران به‌عنوان رئیس شهرداری تهران انتخاب کرد. او چهارراه حسن‌آباد را به میدانی دایره‌ای‌شکل به شعاع ۴۵متر و مساحت بیش از ۶هزارمترمربع بنا تبدیل کرد که سال ۱۳۰۹ به بهره‌برداری رسید.
میدانی با ساختمان‌های مدور و ۸گنبد
میدان حسن‌آباد نمادهای مختلفی دارد. اگر این بار بیشتر به نمای میدان توجه کنید متوجه می‌شود که دورتادور میدان ۴ساختمان مدور هست که روی هرکدام از آنها ۲گنبد کلاه‌فرنگی وجود دارد. البته باید یادآور شویم که ۲گنبد ضلع شمال غربی در آتش‌سوزی ۲سال پیش ساختمان تخریب شدند و ۲گنبد اصلی ضلع جنوب‌شرقی هم به دلیل ساخت‌وساز غیراصولی بانک از بین رفته است.
سازنده این ۴ساختمان مدور شبیه به هم که هرکدام ۲گنبد داشتند قلیچ باقلیان است که به سبک اروپایی آنها را ساخته. مهندس معمار آن هم لئون تادوسیان بود. ساخت گنبدها نیز اثر استاد اکبر نکووقت است که به استاد اکبر خواهرزاده معروف بود.
میدانی که اندک اندک رو به زوال می‌رود
در پی بازسازی بناهای میدان، یکی از ساختمان‌های گنبدی میدان هشت گنبد (حسن‌آباد) در اوایل دهه ۱۳۵۰، تخریب شد تا به جای آن ساختمان چند طبقه شعبه بانک ملی با نمای شیشه‌ای در ضلع جنوب‌شرقی آن ساخته شود. با این ویرانی و آسیب به چهره میدان، قرینگی و یکپارچگی میدان از بین رفت. سال ۱۳۸۰ و در پی بازسازی و مرمت دوباره میدان، شهرداری با تهیه سازه‌ای نمایشی شبیه همان ساختمان گنبدی ویران‌شده، قرینه ساختمان‌های دیگر، میدان را به‌صورت دیواره و پوسته شماتیکی روی نمای ساختمان مدرن و شیشه‌ای بانک ملی بازسازی کرد تا یکپارچگی نمای میدان حفظ شود.
انواع بورس‌های مدرن در اطراف حسن‌آباد کهن
میدان حسن‌آباد ۱۶ فروردین سال ۱۳۷۷ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید. میدانی که امروز بورس وسایل چوبی، کاموا و پیچ و مهره است. در ضلع شمالی میدان کاسبان مبلمان، تجهیزات اداری، میز، صندلی و بورس لوازم چوبی و... مشغول به کار هستند. در ضلع جنوب غربی کاموافروش‌ها فعالیت می‌کنند و در ۳ضلع دیگر میدان کم و بیش مغازه‌های ابزارآلات را می‌توان دید.
موزه ملی ایران، موزه آبگینه، موزه ارتباطات و کتابخانه ملک هم از جاذبه‌های اطراف میدان حسن‌آباد است.
بازسازی‌ها ادامه دارد
سال ١٣٧٨ ساختمان‌های دورتادور میدان که دچار فرسودگی شده بود توسط سازمان زیباسازی شهر تهران مرمت شد. تا اینکه با آتش‌سوزی ۲۶ تیر سال ۱۳۹۸ سقف شیروانی ساختمان ضلع شمال غربی این میدان، ۲گنبد آسیب جدی دیدند. بازسازی این میدان تا امروز ادامه دارد تا به گفته مسئولان زیباسازی شهرداری تهران پس از اتمام پروژه بازسازی ساختمان توسط مالک، با حضور مسئولان میراث فرهنگی اقدامات لازم برای حفظ هویت این میدان تاریخی و خاص صورت گیرد.
همشهري آنلاين
تماشای معماری آلوار آلتو
