میرزا تقی‌خان امیرکبیر سال ۱۳۲۰ شمسی با راه‌اندازی دارالفنون در واقع سنگ‌بنای نخستین دانشگاه ایران را بنا نهاد. دارالفنون تحقق رویایی بود که ایرانیان را به دنیای دانش‌های جدید و پیشرفت‌های اروپائیان در صنعت، اقتصاد و سیاست وارد می‌کرد.
به گزارش رســانـه" اخـبــار معـمـاری " به نقل از همشهری ، پیشنهاد راه‌اندازی دانشگاه را نخستین بار سال ۱۳۰۷ دکتر محمود حسابی با عنوان راه اندازی مرکزی جامع آموزش همه علوم را به وزیر وقت فرهنگ، دکتر علی اصغر حکمت، می دهد. تا اینکه در سال ۱۳۱۰ خورشیدی زمانی که «عبدالحسین تیمورتاش» از طرف رضا شاه «عیسی صدیق اعلم» را مأمور سفر به ایالات متحده آمریکا می‌کند. این سیاستگذار عرصه فرهنگ بعد از مطالعه در «تأسیسات علمی دنیای جدید»، طرحی برای تأسیس دانشگاه در کشور را به دولت ارائه می‌دهد. تا اینکه در بهمن ۱۳۱۲ جلسه هیئت دولت تشکیل و در آن در باره آبادی تهران و زیبایی و شکوه ابنیه، عمارات و کاخ‌های آن صحبت شد. در این جلسه علی اصغر حکمت، کفیل وزارت معارف، با لحنی محتاطانه که باعث ناراحتی رضا شاه نشود، گفت: «البته که در آبادی و عظمت پایتخت شکی نیست، ولی تنها نقص آشکار آن اینست که «انیورسته» ندارد و حیف است که در این شهر نوین از این حیث از دیگر بلاد بزرگ عالم، واپس ماند.» همین موضوع باعث شد تا «علی اکبر داور» وزیر عدلیه با تخصیص بودجه اولیه به اعتبار ۲۵۰۰۰۰ تومان به وزارت معارف مقدمات ساخت نخستین انیورسته کشور را فراهم کند.
بعد جلب نظر وزرای مجلس برای ساخت یک دانشگاه مدرن در پایتخت و تخصیص بودجه برای فراهم شدن امکانات اولیه و پیگیری های دکتر عیسی صدیق، علی‌اصغر حکمت، دکتر محمد حسابی و دیگران، طرح تاسیس دانشگاه تهران در ۲۲ اسفند ۱۳۱۲ به مجلس شورای ملی رفت و در هشتم خرداد ۱۳۱۳ به تصویب رسید. «علی‌اصغر حکمت» به سرعت با کمک و مشاوره آندره گدار، معمار چیره‌دست فرانسوی که در آن روزگار به‌عنوان مهندس در خدمت وزارت معارف بود برای پیدا کردن زمین مناسب در تهرانی که تعداد محله هایش کمتر از انگشتان کف یک دست بود، دست بکار شدند.
قرعه این گشت و گذار به باغ جلالیه افتاد. این باغ بین قریه امیرآباد و خندق شمالی در سال ۱۲۶۲ به فرمان شاهزاده‌ای به نام جلال‌الدوله بنا شد. اما در زمان ساخت دانشگاه مالک باغ «حاج رحیم اتحادیه تبریزی» بود. به نظر گدار عرصه آن زمین‌ها تنگ و موقعیت آنها سیل‌گیر بود و برای تاسیس دانشگاه مناسب نبود. علی رغم نظر مخالف این معمار فرانسوی، داور وزیر عدلیه در جلسه هئیت دولت برای خرید اراضی بهجت آباد اصرار فراوانی کرد و در نهایت باغ جلالیه به قیمت متری ۵ ریال جمعاً به مبلغ ۱۰۰,۰۰۰ (صد هزار تومان ) خریداری شد. گدار به سرعت مامور تعیین حدود، نرده گذاری ،طراحی و اجرای عملیات ساختمانی در آن شد.
تالار کالبدشکافی نخستین بنا
قرار بر این شد تا کار از ساختمان پزشکی شروع شود و از اوایل اردیبهشت ماه فعالیت عمرانی ساخت تالار کالبدشکافی به عنوان نخستین ساختمان دانشگاه تهران شروع و اواخر دی ماه سال ۱۳۱۳ به پایان رسید. تالارهای کالبدشکافی در دو طبقه و آمفی تئاتر ویژه آموزش‌های نظری ساخته شد. دکتر «امیر اعلم » که رئیس کرسی تشریح بود و دکتر «ابوالقاسم بختیار » جراح و معاون دانشکده پزشکی و دکتر «بلر» جراح بیمارستان آمریکایی تهران تلاش های فراوانی را در این راه به خرج دادند. به مناسبت افتتاح تالار کالبدشکافی در پانزدهم بهمن ماه همان سال لوح یادبود تأسیس دانشگاه با حضور رضا شاه در محلی که این روزها پلکان جنوبی دانشکده پزشکی است، نصب شد.
کار طراحی پردیس دانشگاه را آندره گدار انجام داد و در اولین اقدام عملیات کاشت نهال‌های درخت چنار در خیابان های اطراف محوطه دانشگاه انجام شد. پردیس دانشگاه تهران که از جنوب به خیابان انقلاب، از شمال به خیابان پورسینا و از شرق و غرب به ترتیب به خیابان‌های قدس و ۱۶ آذر محدود است در مساحتی به وسعت ۲۱ هکتار در جمعه ۲۴ اسفند همان سال افتتاح شد. دانشگاه تهران بر اساس مؤسسات آموزش عالی فرانسه الگوبرداری شد و حتی طراحان ساختمان‌های دانشگاه تهران مهندسین فرانسوی بودند و دروس و برنامه‌های هنرکده دانشکده هنرهای زیبا فعلی دقیقا بر اساس الگوی پاریس طراحی شد. پردیس و بناهای این دانشگاه توسط معماران اروپایی رولان دوبرول، ماکسیم سیرو، مارکوف، آلکساندر موزر، آندره گدار و محسن فروغی طراحی شد.
سردری که نماد ملی شد
یکی از نمادهای ملی و آکادمیک آموزش عالی ایران سردر دانشگاه تهران است. سردر دانشگاه تهران به عنوان یک اثر ملی و شهر تهران سال هاست که پشت اسکناس پانصد ریالی و این روزها ۵۰ ریالی جا خوش کرده است. بر اساس بعضی روایت های تاریخی زمان ساخت سردر را به سال‌های ۴۶تا ۴۵ نسبت می دهند. اما تا سال ۱۳۴۸ هیچ سندی در خصوص آن در آرشیو دانشگاه وجود ندارد. در نشریه شماره ۲ «هنر معماری» (تیر، مرداد و شهریور ۱۳۴۸) عکس‌هایی از سردر دانشگاه تهران چاپ شد و در ذیل آن نام طراح و محاسب سردر آورده شده است. این منبع از «کوروش فرزامی» به عنوان طراح و «سیمون سرکیسیان » محاسب آن یاد کرده است. علاوه بر این در کتابچه راهنمای دانشگاه تهران (۱۳۵۱) نیز عکس سردر چاپ شده است.کوروش فرزامی فارغ‌التحصیل ۱۳۴۳ از دانشگاه تهران این طرح را همزمان با فارغ‌التحصیلی خود ارائه می دهد. آن سال، به دستور ریاست وقت دانشگاه طرحی در میان دانشجویان به مسابقه گذاشته شد. از میان طرح‌های رسیده طرح دانشجویی به نام کورش فرزامی از دانشکده هنرهای زیبا به عنوان طرح برتر برگزیده شد.
تماشای معماری آلوار آلتو
