این پژوهش به بررسی نقش بام‌ها در چهار اقلیم مختلف ایران می‌پردازد و راهکارهای طراحی بهینه را برای بهبود بهره‌وری انرژی و آسایش ساکنین ارائه می‌دهد.
مقدمه
بام‌ها به عنوان یکی از عناصر اصلی ساختمان‌ها، نقش مهمی در تنظیم شرایط حرارتی و تهویه داخلی ایفا می‌کنند. در اقلیم‌های مختلف، بام‌ها به دلیل شرایط جوی و اقلیمی متغیر، نیازمند طراحی‌های ویژه و انتخاب مصالح مناسب هستند تا به بهترین نحو بتوانند انرژی را بهینه‌سازی کرده و آسایش ساکنین را فراهم کنند. ایران با تنوع اقلیمی گسترده‌ای که شامل اقلیم‌های گرم و خشک، معتدل و مرطوب، گرم و مرطوب، و سرد و کوهستانی است، فرصت مناسبی برای مطالعه و تحلیل بام‌ها در شرایط مختلف فراهم می‌کند. این پژوهش به بررسی ویژگی‌ها و کاربردهای بام‌ها در این چهار اقلیم ایران می‌پردازد تا به درکی بهتر از طراحی‌های مناسب بام برای هر اقلیم دست یابد.
بام در معماری ایران به جرات بخشی از فضای زندگی است و علاوه بر وجود حجم‌های پیچیده و زیبا، گاهی به عنوان حیاط هم مورد استفاده قرار می‌گرفته است.
انواع بام‌ها
بام‌های یکپارچه یا ترکیبی سنگین
بیشتر این نوع بام‌ها مسطح هستند ولی آن‌ها را به صورت شیب‌دار نیز می‌توان ساخت. مصالح این بام‌ها بیشتر از بتن یا آجر است که ظرفیت حرارتی نسبتا زیادی دارند. در این بام‌ها انتقال حرارت جذب شده در طرح خارجی بام به سقف، فقط به صورت رسانش انجام می‌شود؛ مگر آنکه در ساختمان سقف کاذب وجود داشته باشد. بنابراین عمده‌ترین عامل تعیین کننده خصوصیت حرارتی بام‌های یکپارچه توپر، رنگ سطح خارجی، مقاومت حرارتی و ظرفیت حرارتی مصالح آن‌هاست.
بام‌های یک لایه یا دو لایه سبک
بام‌های سبک ممکن است تنها از یک لایه یا از دو لایه ترکیبی بام و سقف که به وسیله یک لایه هوا از هم جدا شده‌اند، ساخته شود. در این نوع بام‌ها مصالح بام ممکن است ورق‌های سفالی، آزبست و سیمان، آهن گالوانیزه و آلومینیوم و مصالح سقف یک شبکه فلزی آویزان از بام و پوشش گچ و ورق‌های چوبی یا آکوستیک باشد.
در بام‌های سبک دو لایه انتقال و تبادل حرارتی بدین صورت است که مقداری از انرژی حرارتی جذب شده در لایه بیرونی به صورت همرفت و تابش به اطراف پخش می‌شود و بقیه عمدتا به صورت تابش به لایه داخلی و سقف انتقال می‌یابد. عوامل موثر در ویژگی‌های حرارتی بام‌های دو لایه؛ مصالح، رنگ سطح خارجی، لایه بیرونی، وضعیت تهویه هوا بین دو لایه و مقاومت حرارتی مصالح هر دو لایه است.
میزان انتقال حرارت بام به چه عواملی بستگی دارد؛
بام، تاثیر پذیرترین جزء ساختمان در برابر عوامل اقلیمی است. تابش آفتاب در تابستان و بارش برف و باران در زمستان، بیشتر بر بام ساختمان تاثیر می‌گذارد. در فصل زمستان، هنگام شب، بام با ساطع کردن پرتو‌هایی با طول موج بلند از خود، سریع‌تر و بیشتر از دیوارها حرارت خود را از دست می‌دهد. (کسمایی، مرتضی، 1384)
سقف اقلیم گرم و خشک
سقف اقلیم معتدل و مرطوب
سقف اقلیم کرم و مرطوب
سقف اقلیم سرد کوهستانی
نتیجه‌گیری
پژوهش حاضر نشان می‌دهد که طراحی بام‌ها در اقلیم‌های مختلف ایران تأثیر مستقیمی بر بهینه‌سازی انرژی و ایجاد آسایش حرارتی برای ساکنین دارد. در اقلیم‌های گرم و خشک، استفاده از بام‌های با رنگ روشن و عایق‌های حرارتی اهمیت دارد تا از جذب گرمای زیاد جلوگیری شود. در مناطق معتدل و مرطوب، تهویه طبیعی و کاهش نفوذ رطوبت نقش کلیدی دارند. در اقلیم‌های گرم و مرطوب، بام‌هایی با شیب مناسب برای هدایت آب باران و کاهش رطوبت محیط موثر هستند. در نهایت، در مناطق سرد و کوهستانی، استفاده از بام‌های عایق حرارتی و شیب‌دار برای جلوگیری از نفوذ سرما و تجمع برف بسیار اهمیت دارد. نتایج این پژوهش می‌تواند راهنمایی مؤثر برای طراحان و معماران در انتخاب بام‌های مناسب برای هر اقلیم باشد و به بهبود پایداری ساختمان‌ها در شرایط جوی مختلف کمک کند.
تهیه و تنظیم: پویا مودتی «کارشناس ارشد معماری و انرژی»
منابع:
تماشای معماری آلوار آلتو
