اینجا را آمریکایی‌ها نساختند. ۴۱ سال پیش وقتی نخستین بلوک شهرک اکباتان یعنی بلوک C۲ به فروش رسید و شهروندانی از نقاط مختلف تهران در آن ساکن شدند «رحمان گلزار شبستری» نفس راحتی کشید و لبخند به لب از اینکه توانسته بود نخستین شهرک مدرن و مجهز ایران را بسازد خدا را شکر می‌کرد.
اکباتان را یک ایرانی ساخت. رحمان گلزار شبستری این روزها ۹۰ سال عمر دارد و سال‌هاست در خارج از کشور زندگی می‌کند. پروژه ساخت شهرک اکباتان آنقدر بزرگ و منحصربه‌فرد بود که همان سال‌ها مجله تایم با تیتر «هر یک ساعت یک خانه» مطلبی در ستایش از این پروژه چاپ کرد. اکباتان نخستین شهرکی بود که با سازه‌های پیش‌ساخته اما مدرن و استاندارد در کشور ساخته شد. ۴۱ سال پیش بلوک C۲ به‌عنوان نخستین بلوک شهرک به خریداران تحویل داده شد. اهالی قدیمی شهرک اکباتان هر سال این روز را گرامی می‌دارند و در یک دورهمی دوستانه خاطرات آن روزها را مرور می‌کنند.
مقاومت در مقابل زلزله تا ۹ ریشتر، فضای سبز بسیار وسیع، نورگیری کاملاً کافی و شوتینگ زباله و پله‌های مخصوص فرار و ده‌ها استاندارد دیگر، اکباتان را از بقیه ساختمان‌های تهران و حتی ایران متمایز کرده است. استانداردهایی در ساخت‌وساز که باعث شده است کارشناسان شهرسازی عمر مفید شهرک را ۳۰۰ سال تخمین بزنند. آپارتمان‌هایی که به گفته اهالی قدیمی وقتی وارد آنها شدند تنها باید یک لامپ به سقف آویزان می‌کردند و یک چمدان رخت و لباس با خود می‌آوردند. چون همه امکانات خانه کامل بود.
خانه‌ای مبله که در بعضی از آپارتمان‌هایش یخچال و گاز و شیرآلاتی که مارک اکباتان روی آن درج شده بود به چشم می‌خورد. «ربابه طایفه تبریزی» دبیر شورایاری محله اکباتان که سال‌هاست در این شهرک زندگی می‌کند معتقد است اکباتان را قبل از هر مشخصه‌ای باید یک شهرک فرهنگی معرفی کرد. او می‌گوید: «درست است که ۵۰ سال از شروع پروژه اکباتان می‌گذرد و ۴۱ سال است که بلوک‌ها به اهالی تحویل داده شده است اما از همان سال‌های اولیه به دلیل فرم ساختمان‌ها و شکل و شمایل آپارتمان‌ها قشری خاص در این شهرک ساکن شدند.
شهرکی مدرن و شیک در غربی‌ترین نقطه پایتخت ساخته شد. آن سال‌ها این بخش از پایتخت آنقدرها پررونق نبود. با این حال کسانی که این شهرک را برای زندگی انتخاب کردند دنبال یک سبک زندگی متفاوت و خاص بودند. همین اندیشه باعث شد تا جمعیتی دورهم جمع شوند که به تعاملات اجتماعی و مشارکت‌های جمعی در کنار فعالیت‌های فرهنگی و هنری اهمیت زیادی می‌دادند. مسلماً حضور ده‌ها بازیگر و هنرمند و نویسنده در این شهرک بی‌دلیل نیست.»
تبریزی از تشکیل انجمن‌های اجتماعی و فرهنگی محلی نام می‌برد و می‌گوید: «مردم اکباتان یاد گرفته‌اند که برای رسیدن به اهدافشان باید با یکدیگر مشارکت کنند و همین نگاه زمینه‌ساز تشکیل بسیاری از انجمن‌ها و تشکل‌های مردمی شده است که در زمینه‌های مختلف هنری، فرهنگی، زیست‌محیطی، درمانی و ورزشی فعالیت می‌کنند.
وجود ۲ باشگاه ورزشی بزرگ پاس و راه‌آهن برای اهالی اکباتان غنیمت بزرگی است. همین ۲ باشگاه باعث شده است تا فعالیت‌های ورزشی در این شهرک شکل و شمایل متفاوتی به خود بگیرد. اگرچه مدیریت این باشگاه‌ها خصوصی است، طی تعاملاتی که شورایاری و هیئت‌مدیره شهرک با مدیران باشگاه‌های پاس و راه‌آهن داشته‌اند اهالی می‌توانند از امکانات این فضاهای ورزشی با قیمت مناسب استفاده کنند.
همچنین مسیرهای سلامت در بین بلوک‌های شهرک فضاهای خوبی برای پیاده‌روی ایجاد کرده است. فضای سبز و درختان بلندبالا این فضا را بسیار دلنشین کرده است. اهالی نام مسیر سلامت را برای این پیاده‌راه‌های سبز انتخاب کرده‌اند. جوانان اکباتانی در ورزش‌های مدرن مثل «پارکور» تبحر خاصی دارند. جالب است که ورزش پارکور برای نخستین‌بار در بین نوجوانان و جوانان محله اکباتان رواج پیدا کرد.
پارکور یعنی عبور از موانع در سریع‌ترین زمان ممکن با استفاده از آسان‌ترین و ساده‌ترین شیوه حرکتی. پارکور در اکباتان مدعی زیاد دارد. به همین دلیل به راحتی نمی‌توان گفت که این ورزش از چه سالی در شهرک اکباتان آغاز شده است. در اکباتان کلاس‌های آموزشی و مسابقات جذاب پارکور برای علاقه‌مندان برگزار می‌شود. دی سال ۱۳۹۶ نخستین پیست پارکور در این شهرک ساخته شد تا جوانان بتوانند در فضای استانداردی این ورزش را دنبال کنند.
حضور هنرمندان و چهره‌های هنری در این شهرک بی‌دلیل نیست. اهمیت دادن اهالی به هنر را می‌توان از برگزاری نمایشگاه‌ها و گالری‌های کوچک محلی فهمید. نگارخانه‌های محلی در فضاهای عمومی و بخش مشاء ساختمان‌ها مخاطبان زیادی دارد. شما در اکباتان نه تنها می‌توانید آثار منحصربه‌فرد هنری را ببینید بلکه این امکان برایتان وجود دارد که از نقاشی‌های دیواری یا همان گرافیتی‌های معروف هم بازدید کنید. در بین بلوک‌های شهرک روی دیوارهای سیمانی، طرح‌ها و نقاشی‌های گرافیتی چشم بیننده را خیره می‌کند. خالق این تصاویر جوانان خوش‌ذوق اکباتانی هستند.
سیروس همتی، بازیگر و نمایشنامه‌نویس، وقتی از اکباتان صحبت می‌کند می‌گوید: «اکباتان را دوست دارم چون می‌توان در سکوت و آرامش آن یک نمایش خوب و دیدنی را روی صحنه برد.» همتی که سال‌ها تجربه حضور در گروه تئاتر آتیلا پسیانی در شهرک اکباتان را دارد می‌گوید: «در این شهرک گروه‌های تئاتری زیادی فعال هستند. استادان بازیگری و نمایشنامه‌نویسی، برنامه‌های فوق‌العاده‌ای در اینجا برگزار می‌کنند.» سبک معماری و آپارتمان‌های اکباتان از یک طرف و فرهنگ و منش ساکنان بارها دستمایه سوژه فیلم‌های مختلف شده است.
اگر اکباتان را محلی برای گردهمایی بزرگ نویسندگان جوان بنامیم بیراه نگفته‌ایم. اواخر بهمن۹۷ از ۴۰ نویسنده جوان منطقه قدردانی شد که بیش از ۸۰درصد این نویسندگان ساکن شهرک اکباتان هستند. «هوشنگ هموطن» سرپرست گروه «طلوع نویسندگان جوان» می‌گوید: «سال گذشته تصمیم گرفتیم برای حمایت از نویسندگان جوان محله این گروه را تشکیل دهیم. گروهی که نویسندگان جوان را به نوشتن ترغیب می‌کند و کتاب‌هایشان را رایگان چاپ می‌کند. هموطن می‌گوید:
«فرقی نمی‌کند کتاب‌ها در چه زمینه‌ای نوشته شده باشد. همه موضوعات فرهنگی، اجتماعی، زیست‌محیطی و علمی را چاپ می‌کنیم. خوشبختانه تا امروز ۴۰ کتاب چاپ شده است و تصمیم داریم سال آینده این تعداد را به ۱۱۴ برسانیم. تعدادی از استادان و نویسندگان ساکن شهرک اکباتان هم با برگزاری کلاس‌های آموزش نویسندگی ما را یاری می‌کنند.» سال ۱۳۹۵ نیز شهرک اکباتان میزبان جوانانی بود که نخستین انجمن «نویسندگان خاطرات شهدا» را تشکیل دادند. این گروه با سرپرستی سعید رهنما راه‌اندازی شد و جوانان محله تصمیم گرفتند کتاب زندگینامه شهدای محله‌شان را بنویسند. با شروع این طرح جوانان محله‌های بیمه و آپادانا نیز به انجمن پیوستند.
جمعیت اکباتان رو به سالمندی می‌رود. «علی‌قربانی» مدیر محله شهرک اکباتان می‌گوید: «جمعیت ساکن شهرک اکباتان که روزگاری بیشتر از کارمندان و فرهنگیان بودند به سن بازنشستگی رسیده‌اند و در نتیجه جمعیت محله کم‌کم به سمت سالمندی پیش رفته است. انجمن «حامیان سلامت سالمند» سال‌هاست با هدف حمایت و کمک به سالمندان راه‌اندازی شده است.» برنامه‌های مختص به سالمندان و مشکلات دوران سالمندی در قالب انجمن‌ها و کانون‌های محلی در اکباتان جایگاه ویژه‌ای دارند و مخاطبان زیادی جذب کرده‌اند. انجمن آلزایمر ایران که در حال حاضر جایگاهی بین‌المللی دارد و در حوزه‌های مختلف ملی و جهانی در خصوص بیماری آلزایمر فعالیت می‌کند به همت اهالی همین شهرک آغاز به کار کرد.
اینکه یک نشریه محلی به نام «شهر ما» در شهرک اکباتان بیش از ۲۸ سال سابقه چاپ داشته باشد عجیب نیست چون در این شهرک اهالی به تعاملات اجتماعی و مشارکت و اطلاع‌رسانی اهمیت می‌دهند. حضور نویسندگان و به‌خصوص روزنامه‌نگاران معروف در این شهرک باعث شده است تا نشریه محلی جایگاه ویژه‌ای در شهرک داشته باشد. نشریه «شهر ما» بیش از ۲۸ سال است که با مدیریت احمد صفایی‌فر چاپ می‌شود. با تحولات رسانه و رشد شبکه‌های مجازی، سایت‌ها و صفحه‌های مجازی زیادی اخبار و رویدادهای محله را نشر می‌دهند. دکتر علی‌اکبر قاضی‌زاده نویسنده و استاد روزنامه‌نگاری که از سال ۱۳۶۴ در این شهرک زندگی می‌کند سال ۷۱ یک نشریه محلی در اکباتان راه‌اندازی کرد.
او در خاطراتش از شهرک اکباتان می‌گوید: «برای نخستین بار اصطلاح همشهرکی را در این نشریه به کار بردم و یک نشریه همشهرکی برای اهالی اکباتان راه‌اندازی شد. در این دوران تجربیات حیرت‌انگیزی کسب کردم. این نشریه همشهرکی که به‌صورت رایگان با حمایت فردی دلسوز چاپ می‌شد بسیار خواننده داشت.
من در روزنامه به این اندازه مورد توجه قرار نگرفتم که در این نشریه محلی قرار گرفتم. بسیاری از مشکلاتی را که مردم با آن روبه‌رو بودند در این نشریه منعکس می‌کردم. برای مثال ستون طنزی راه انداخته بودم و شخصیتی ساخته بودم و معضلات آپارتمان‌نشینی را به طنز می‌کشیدم. موضوعاتی مثل سیر سرخ کردن، بردن زباله، گذاشتن کفش جلو در و دعوت مهمان و ایجاد مزاحمت برای همسایه‌ها را دستمایه کارم قرار می‌دادم. باور کنید بلافاصله بعد از چاپ و توزیع نشریات در ورودی بلوک‌ها و مجتمع‌ها زنگ تلفن به صدا در می‌آمد و هم تشکر می‌شد و هم سوژه برای شماره‌های بعدی داده می‌شد. من تجربه ارتباط مستقیم و بی‌واسطه را در نشریه محلی به خوبی در این نشریه کسب کردم.»
۱۶ سال پیش اهالی اکباتان تصمیم گرفتند برای جبران کمبود فضاهای فرهنگی در شهرک طرح «هر بلوک یک کتابخانه» را راه‌اندازی کنند. شروع این طرح در بلوک ۲ فاز ۲ شهرک جرقه خورد و نخستین کتابخانه محلی در این شهرک شکل گرفت. «زهرااعلایی» بانویی که سال‌هاست مدیریت این کتابخانه را برعهده دارد می‌گوید: «تصمیم گرفتیم طبقه زیرین بلوک‌ها را که فضایی خالی و بدون استفاده بود به کتابخانه تبدیل کنیم. این طرح در اکثر بلوک‌های شهرک اجرایی شد اما در حال حاضر مجهزترین و فعال‌ترین کتابخانه ما با ۱۰۰ عنوان کتاب فعال است.»
او در ادامه می‌گوید: «اینجا تنها یک کتابخانه نیست بلکه محفلی فرهنگی است. سعی کرده‌ایم توانمندی‌هایمان را به‌طور رایگان به اشتراک بگذاریم. زنان خانه‌دار مدیریت کتابخانه را برعهده گرفتند و حالا در ۲ شیفت صبح و بعدازظهر کتابخانه فعال است. کتابخانه ۵۰۰ نفر عضو دارد و حق عضویت یک ساله‌اش ۱۰ هزار تومان است. اعضا می‌توانند هفته‌ای ۲ کتاب امانت ببرند. از طرفی چون چهره‌های فرهنگی و هنری زیادی در اکباتان زندگی می‌کنند سعی کرده‌ایم از این چهره‌ها در برنامه‌هایمان استفاده کنیم. جلسات نقد و بررسی کتاب می‌گذاریم و از نویسنده‌ها دعوت می‌کنیم.»
خلاقیت و دانایی طراح اکباتان باعث شده است تا هر شهروندی که چشمش به ساختمان‌ها و بافت شهری محله می‌افتد به خلاقیت و ذوق معمار و طراح پی ببرد. اگر روزی اکباتان با امکانات مناسب و برنامه‌ریزی دقیق ساخته شد و ساختمان‌هایی با عمر مفید ۳۰۰ سال قد راست کرد، امروز باید از بزرگ‌ترین و مدرن‌ترین شهرک خاورمیانه به نیکی حمایت کرد. این روزها حال و احوال اکباتان خوب نیست. اینجا زمانی دنج و ساکت و آرامش‌بخش بود که واژه شهرک برای آن معنا داشت. با حضور مراکز بزرگ تجاری همچون مگامال و سالن‌های سینما دیگر اکباتان آرامش گذشته را ندارد. اینجا چند سالی است که به محل آلودگی‌های بصری و صوتی و ترافیکی تبدیل شده است.
گذشته نه‌چندان دور به دلیل آرامش و امنیت در شهرک کمتر کسی حاضر به ترک آن بود. اما ۱۵ سالی است که پروژه‌های نیمه‌کاره و مغایر با موقعیت مسکونی شهرک ارمغانی به‌جز ریزگرد و گردوغبار برای ساکنان آن نداشته است. احداث بیمارستان تخصصی باروری بدون در نظر گرفتن نیازهای درمانی شهرک، ایجاد پردیس دانشگاهی و ساخت واحدهای تجاری با جانمایی نامناسب دردسرهای زیادی برای اهالی ایجاد کرده است. باید امیدوار بود شهرک اکباتان با توجه ویژه مدیریت شهری روزهای خوشی را تجربه کند و ساکنانش بار دیگر از این شهرک به عنوان شهرک دنج و آرام یاد کنند.
سمیرا باباجانپور
تماشای معماری آلوار آلتو
