برخلاف آنچه که معماری معمولاً به ذهن می‌آورد، امروز طراحان به‌عنوان کنشگران بنیادی در مواجهه با بحران‌های انسانی ظهور کرده‌اند؛ کسانی که نه‌تنها فضا می‌سازند، بلکه قوام اجتماعی را بازمی‌سازند و امید را به جوامع آسیب‌دیده بازمی‌گردانند.
به گزارش رسانه " اخـبــار معـمـاری " امروزه طراحی فضاهای مسکونی و شهری در شرایط بحران‌های انسانی دیگر صرفاً یک انتخاب زیباشناسانه نیست بلکه ضرورتی انسانی و اکولوژیک است. معماری بحران‌محور حوزه‌ای میان‌رشته‌ای‌ست که طراحان، سازندگان و جوامع انسانی را گرد هم می‌آورد تا با فضاسازی هدفمند، زندگی انسان را از بحران عبور دهد.
در ردیف نخست این رویکرد، نقش معماران به‌عنوان راهبران فرآیند طراحی‌ای است که ارزش کرامت انسانی را در اولویت قرار می‌دهد. آنها نه تنها به فراهم کردن سرپناه می‌اندیشند، بلکه مشارکت جوامع آسیب‌دیده را در تمامی مراحل طراحی، از نیازسنجی تا اجرا ضرورتی اخلاقی می‌دانند.
این رویکرد سبب ایجاد احساس تعلق و سرمایه‌گذاری عاطفی جامعه محلی در فضاهای جدید شده و لزوم مشارکت اجتماعی را تقویت می‌کند.
سازندگان نیز در بطن این فرآیند جایگاه کلیدی دارند. استفاده از مواد محلی و نیروی انسانی بومی هم از نظر اقتصادی مقرون‌به‌صرفه است و هم فرهنگی – چون باعث حفظ هویت و یادگیری مهارت‌های بومی می‌شود . این ترکیب سنت و نوآوری خلأ میان‌مدت و بلندمدت را پر می‌کند.
نقش مردم در این مدل طراحی استثنایی است؛ آنها نه تنها بهره‌بردار نهایی هستند، بلکه شریک تصمیم‌گیر و مشارکت‌کننده فعال محسوب می‌شوند. تجربه‌های متعددی، از پروژه‌های کامیونتی در برزیل تا اردوگاه‌های پناهندگان، نشان می‌دهد که این مشارکت بر تاب‌آوری فضا افزوده و ارزش طولانی‌مدت ایجاد می‌کند.
بدون آگاه‌سازی و ظرفیت‌سازی، هویت‌سازی پایدار ممکن نخواهد بود. معماران آموزشی برای جوامع فراهم می‌کنند تا در کنار ساخت فضا، در مدیریت، نگهداری و توسعه آن مشارکت داشته باشند و بدین‌گونه، فضا نه پروژه‌ای گذرا بلکه ساختاری ارزشمند در روند بازآفرینی زندگی مردم تبدیل می‌شود .
از سوی دیگر، قوانین و ضوابط باید این مدل طراحی را پشتیبانی کنند. حضور مردم و سازمان‌های غیر دولتی (NGO) فعال در عرصه بازسازی بر لزوم طراحی بادوام و انعطاف‌پذیر تأکید کرده‌اند – ساختارهایی که در برابر مخاطرات طبیعی، اجتماعی یا انسانی تاب‌آور باشند .
نتیجه چنین فرآیندی ساخت محیط‌هایی با پایداری سه‌گانه است: اقتصادی (هزینه پایین و اشتغال محلی)، زیست‌محیطی (مواد قابل دسترسی و تولید محدود کربن) و اجتماعی (هویت مشترک و تاب‌آوری جمعی). معماری بحران‌محور، به‌ویژه برای جوامعی که زیر فشار تغییرات اقلیمی یا مهاجرت بوده‌اند، پاسخی ساختاری و انسانی دارد تا پروژه‌ای یگانه، بلکه مقیاسی برای سرزندگی و بازسازی باشد.
نویسنده: پویا مودتی، کارشناس ارشد معماری و انرژی
تصویر: پویا مودتی
منابع
Global Humanitarian Architecture – Number Analytics
In Times of Need: Architects Stepping Up – ArchDaily
Humanitarian Architecture in a Globalized World – Number Analytics
Humanitarian Architecture: Building Hope – Rethinking The Future
تماشای معماری آلوار آلتو
