به گزارش رسانه " اخـبــار معـمـاری  " در عصر کنونی که بحران‌های اقلیمی، بلایای طبیعی، آوارگی انسان‌ها و تخریب زیست‌گاه‌ها بیش از هر زمان دیگری محسوس شده‌اند، معماری نمی‌تواند تنها به خلق فرم و زیبایی بسنده کند. آنچه امروز از معماران و طراحان انتظار می‌رود، پاسخگویی چندوجهی به ناپایداری‌هایی است که ریشه در ساختارهای اجتماعی، محیطی و اقتصادی دارد. طراحی سازگار با ناپایداری یعنی درک سیال و انعطاف‌پذیر از فضا، زمان و نیازهای انسانی؛ پاسخی به محیطی که دائماً در معرض تغییر است.

معماری بحران، مفهومی فراتر از واکنش فوری به زلزله یا سیل است. این معماری باید بتواند زیرساخت‌هایی فراهم کند که نه‌تنها پناه، بلکه احساس امنیت، تعلق و تداوم را بازسازی کنند. در این میان، «جایگاه طراحان» بیش از هر زمان برجسته است. معماران امروز باید با تکیه بر مطالعات میان‌رشته‌ای، روان‌شناسی فضا، دانش بوم‌شناختی و فناوری‌های نوین، پاسخ‌هایی متناسب با بحران‌های نوظهور ارائه دهند.

«نقش سازندگان و نهادهای اجرایی» نیز در این مسیر کلیدی است. ساخت و ساز در شرایط ناپایدار باید با نگاهی به چرخه عمر مصالح، قابلیت بازچرخش، حمل سریع و اجرای ساده، مسیر را برای تحقق طراحی‌های متناسب با بحران فراهم کند. در عین حال، نباید از مشارکت اجتماعی و شنیدن صدای ساکنان مناطق بحرانی غافل شد. فرآیند طراحی تنها در بستر مشارکت جامعه‌محور است که می‌تواند به نتایجی پایدار و پذیرفته‌شده در سطح مردمی منتهی شود.

در این میان، توجه به «پتانسیل‌های هوش مصنوعی، طراحی محاسباتی، مصالح نوین و پوسته‌های تطبیق‌پذیر» می‌تواند مسیرهایی تازه در بازتعریف معماری در برابر ناپایداری بگشاید. مصالح و سازه‌های نوین، بخشی از آینده‌ای هستند که با بحران سازگارند، نه تنها در سطح فیزیکی بلکه در سطح ادراکی و فرهنگی.

معماری سازگار با ناپایداری، معماری صلح نیست، اما می‌تواند حافظ کرامت انسانی باشد. فضاهایی که در میانه بحران معنا می‌گیرند، صرفاً مأوا نیستند، بلکه احیاگر روح فراموش‌شده‌ی انسان‌ها در میانه فروپاشی‌اند. این نوع معماری باید خود را از بند کالبدی رها کند و به مفهومی عمیق‌تر از سکونت، بقا و تداوم حیات برسد.

چالش اصلی در این مسیر، بازتعریف معیارهای طراحی و آموزش معماری در سطوح آکادمیک و حرفه‌ای است. آنگاه که معماری بتواند در میانه‌ی ناپایداری، نشانه‌ای از امید و بازسازی باشد، مأموریت خود را به انجام رسانده است. در جهانی که مرز میان "اضطرار" و "وضعیت عادی" کمرنگ شده، طراحی سازگار با ناپایداری، نه گزینه‌ای اختیاری بلکه ضرورتی گریزناپذیر است.

نویسنده: پویا مودتی، کارشناس ارشد معماری و انرژی

تصویر: SETA

منابع

UN-Habitat. "Architecture for Resilient Communities

IFRC. "Shelter and Settlement in Emergencies

RIBA Journal. "Designing in Crisis: A New Framework

ASHRAE Handbook: Fundamentals

UNHCR Guidelines on Emergency Shelters

Architecture 2030 Initiative Reports,

Arup Research. “Post-Disaster Housing & Design