به گزارش رسانه " اخـبــار معـمـاری  " در جهانی که ناپایداری به بخشی از زیست روزمره بدل شده، معماری دیگر نمی‌تواند تنها به زیبایی و کارکردهای سنتی بسنده کند. امروز طراحی باید ظرفیت تاب‌آوری داشته باشد؛ یعنی توانایی بازسازی سریع، حفظ هویت انسانی و بازیابی معنا در مواجهه با بحران‌های طبیعی و انسانی. این یادداشت، ضمن معرفی اهمیت این ضرورت، به نقش راهبردهای ملی در معماری بحران می‌پردازد.

تاب‌آوری در معماری به معنی مقاومت در برابر شوک‌های ناگهانی، انعطاف در برابر تغییرات پیوسته و بازیابی سریع عملکرد فضاهاست. در نبود چنین توانمندی، خرابی ساختمان‌ها پیامدهایی بحران‌آفرین نظیر بی‌خانمانی گسترده، از هم‌گسیختگی اجتماعی و آسیب اقتصادی به‌بار می‌آورد.

تدوین یک چارچوب ملی برای معماری بحران، امکان همگرایی فنی، قانونی و فرهنگی را فراهم می‌کند. این راهبرد باید شامل مواردی چون هدایت بودجه، استانداردهای اجرایی تاب‌آوری، شبکه آموزش و پژوهش میان‌رشته‌ای، و تقویت مشارکت نهادهای حرفه‌ای، عمومی و مردمی باشد تا نتایج موثر و ماندگار داشته باشد.

معماران، به‌عنوان پیشگامان طراحی فضاهای انسانی، باید مهارت‌های تاب‌آوری را در کالبد شهری و معماری ساختمان‌ها وارد کنند. تحلیل دقیق اقلیم، ژئوپلیتیک بحران، مبانی روان‌شناسی فضا و بهره‌گیری از فناوری‌هایی مانند مصالح هوشمند و ابزارهای طراحی محاسباتی، گام نخست در تحقق پروژه‌های مقاوم و بازتاب‌گر کرامت انسانی است.

طراحی برای تاب‌آوری نمی‌تواند بدون مشارکت ساکنان بحران‌زده انجام شود. بایسته است برنامه‌ریزان و طراحان با تعامل فعال در کارگاه‌ها، پرسش‌نامه و گفتگوهای مشارکتی، نقش کاربران را در ساخت فضاهای بازسازی‌شده برجسته کنند. این مشارکت، هم ارزش معنایی را بالا می‌برد و هم حس مالکیت محلی را تقویت می‌نماید.

اجرای معماری تاب‌آور مستلزم ایجاد ظرفیت‌ در صنعت ساخت است. سازندگان باید با معرفی فرآیند و مصالح سریع‌اجرایی، قابل حمل، بازیافتی یا هوشمند، زیرساخت فیزیکی تاب‌آور را تامین کنند. تعدیل ساختارهای بیمه، اجازه‌نامه و ارزشیابی نیز باید در چارچوب راهبرد ملی تضمین شود تا انگیزه اقتصاد تاب‌آوری افزایش یابد.

پیاده‌سازی راهبردهای ملی معماری بحران با چالش‌هایی چون هزینه اولیه بالا، مقاومت ساختاری در برابر تغییر، ضعف آموزش حرفه‌ای و نیاز به همکاری میان‌بخشی مواجه است. برای غلبه بر این موانع باید از طریق برنامه‌های آزمایشی، متولی‌گری سازمانی و مستندسازی تجربه‌های موفق عملگرایی را ارتقا داد.

تاب‌آوری دیگر یک شعار طراحی نیست، بلکه الزام راهبردی در مواجهه با ناپایداری‌هاست. تدوین نقشه راه ملی برای معماری بحران نه‌تنها زیرساخت‌هایی مقاوم ایجاد می‌کند، بلکه جامعه را برای بازسازی شایسته و حفظ کرامت انسانی آماده می‌سازد؛ فراتر از اتاق پناه، به قلب بازسازی معنا.

نویسنده: پویا مودتی، کارشناس ارشد معماری و انرژی

تصویر: Getty images

منابع

UN-Habitat, ‘Resilient Urban Design Guidelines

IFRC, ‘Shelter after Disaster: Principles for Resilient Housing

ASHRAE Handbook: Fundamentals

RIBA Journal, ‘Frameworks for Crisis-Resilient Architecture

Arup Insights, ‘AI and Smart Materials in Building Resilience