معماری بومی (Vernacular architecture) اصیل‌ترین نوع معماری و برپایه فرهنگ و سنت زمانه پیشین درهر اقلیم است.
معماری بومی تفاوت اساسی با معماری سنتی دارد. در منظر علمی اگرچه هم معماری بومی و معماری سنتی تقریبا مقابل معماری رسمی بکار می‌رود اما همه این تقابل ها عمدتا بر اساس دیدگاه‌های زیباشناسانه است. در معماری بومی نگاه تاریخ انگارانه مبحث مهمی است. چرا که این نوع معماری بر اساس ضرورت و سابقه فرهنگی و داشتن ابزار و مصالح وقت سروشکل گرفته است. و همین روند در طی قرون متمادی باعث تکامل معماری بومی در هر منطقه‌ای گردیده است.
واژهٔ لاتین Vernaculus به معنای (خانگی، بومی، طبیعی) است که از کلمه Verna به معنای «برده بومی» مشتق شده‌است.
نمونه معماری سبک بومی در آمریکا | آلاباما
اخیراً به منابع انرژی رو به زوال زمین از نوع سوخت‌های فسیلی توجه زیادی معطوف شده. این سوخت‌ها در طبیعت طی صدها هزار سال تکوین یافته‌اند که در مقایسه با میزان مصرف قابل بازسازی نیستند و باید جانشین‌هایی پیدا شوند.
سوخت‌های فسیلی انرژی قابل توجهی را تأمین می‌کنند که تمدن جدید روش زندگی را بر اساس آن بنا کرده‌است. عملیات تولید برق از نیرو گاه‌هایی با سوخت زغال سنگ مستلزم تغییرات انرژی از زغال سنگ به حرارت و انرژی مکانیکی و الکتریسیته است که حتی کمتر از ۳۰٪ انرژی اولیه برای مصرف محیا می‌سازد.
غیر از کمیت قابل اندازه‌گیری خاصیت دیگری در انرژی وجود دارد لیکن می‌توان ان را کیفیت نامید. از آنجا که انرژی نمی‌تواند خلق و معدوم شود همیشه در هر سیستم مقدار معینی تبدیل انرژی وجود خواهد داشت. اما میزان سودمندی این انرژی بالا یا پایین می‌باشد که این سودمندی انرژی به هنگام کارایی بهره‌برداری انرژی خورشید اهمیت پیدا می‌کند. زیرا انرژی تشعشع خورشید بر روی زمین اگر چه فراوان است ولی یک منبع حرارتی با درجهٔ پایین محسوب می‌شود که کمیت بالا و کیفیت پایین دارد ولی می‌تواند جایگزین بعضی از انرژی‌های فسیلی شود.
نمونه معماری سبک بومی قرن شانزدهمی در انگلستان
با توجه به برنامهٔ ریزی توسعه و طرح جامع شهرها و پیش‌بینی کم شدن منابع انرژی فسیلی لزوم جایگزینی انرژی در ۲۵ سال آینده ضروری به نظر می‌رسد. اغلب کشورهای جهان مانند استرالیا ۲۵ سال پیش این کار را آغاز کرد. در ایران برای صرفه جویی انرژی در فضاهای شهری به موقعیت اقلیمی، وضعیت اقتصادی، ترکیب، بافت موجود و کاربری زمین‌های آن باید توجه کرد چرا که نگاهی به معماری شهری و سنتی ایران در می‌یابیم که تجربه استفاده از انرژی‌های طبیعی مانند خورشید، باد و … از دیر باز متداول بوده.
با بهره‌گیری از تجربیات گذشتگان می‌توان در بافت شهری از انرژی طبیعی استفاده کرد از مصرف سوخت ناشی از انرژی فسیلس کاست و به ارتقای کیفیت آسایش و بهداشت محیط مسکونی کمک کرد؛ بنابراین برای استفاده از انرژی‌های طبیعی هماهنگ نمودن محیط زیست با شرایط اقلیمی اولین قدم محسوب می‌شود. سازگاری و هماهنگی جزییات یک اصل قدیمی در معماری است چه در مجتمع و چه در تک ساختمان بکار بگیریم. طراحی هر جزء را با طرح کلی قرار دهیم هر یک از اجزا گویای منظور کلی طرح خواهد بود. (اصل وحدت) این اصل در طراحی منطبق با اقلیم کاربرد بیشتری خواهد داشت. آنچه در بافت قدیمی شهرهای ایران بخصوص در حاشیه کویر می‌توانست در صرفه جویی مصرف انرژی مؤثر باشد از یک سو وجود اصول در معماری سنتی منطبق با اقلیم و در نتیجه استفاده از مصالح مطلوب ان محیط بود و از سویی دیگر بافت واحدهای کوچک و فشرده که هم جواری خانه‌ها و حیاط‌های حایل ان را تشکیل می‌داد.
نمونه معماری سبک بومی در صربستان
نمونه معماری سبک بومی در اسلوونی
* در این مقاله از منابع فوق استفاده شده است: حفظ ارزش‌های معماری سنتی، در معماری معاصر ایران:سیمون آیوازیان/ طراحی اقلیمی، ترجمه :مرتضی کسمایی
تماشای معماری آلوار آلتو
