آپارتمان‌های با مساحت کم، نور ناکافی، تهویه نامناسب و فاقد فضاهای نیمه باز مانند بالکن از چالش‌های امروز زندگی شهرنشینی است که به گفته کارشناسان باید با فرهنگسازی، برنامه‌ریزی، اجرای ضوابط شهرسازی و ساخت و سازهای علمی نسبت به رفع آن اقدام کرد.
به گزارش پایگاه " اخبار معماری " به نقل از ایرنا، امروز در شهرهای بزرگ و کلانشهرها، آسمان‌خراش‌ها و آپارتمان‌های کوچک و بزرگ جای خانه‌های ویلایی حیاط‌دار را گرفته‌اند و با توجه به افزایش تراکم و هزینه خرید زمین و مسکن، روز به روز از مساحت و ابعاد خانه‌ها، کاسته و فضاهای زندگی، بسته‌تر و تاریکتر می‌شود.
خانه‌های قدیمی ایرانی با الهام‌گیری از معماری سنتی دارای فضاهای باز و نیمه‌باز بسیاری مانند حیاط، ایوان، نورگیر و بهارخواب برای ایجاد آرامش هرچه بیشتر ساکنان منزل بودند اما امروز در آپارتمان‌های کوچک و به عبارتی" نُقلی" دیگر خبری از این فضاها نیست بلکه جای خود را به ساختمان‌هایی تمام‌ساز داده‌اند که در برخی از آنها شاید به زحمت بتوان روزنه‌ای به فضای بیرون از خانه پیدا کرد.
با گشت و گذار کوتاهی در شهرهای کشور از جمله اصفهان به آپارتمان‌هایی برخورد می‌کنیم که از حداقل فضای باز و نیمه‌باز برخوردارند، یک یا ۲ یا همه اتاق خواب‌های آن فاقد پنجره یا نورگیر و تهویه مناسب هستند، بالکن یا تراس ندارند و در مجموع می‌توان گفت که فضای کامل بسته و دَخمه‌مانندی با کمترین نوردهی از بیرون به عنوان خانه ساخته و تحویل مردم شده است.
این در حالی است که به گفته کارشناسان معماری با توجه به زندگی آپارتمان‌نشینی امروز، محیط‌های نیمه‌بازی مانند بالکن از معدود فضاهایی است که می‌توان از طریق آن به هوای بیرون دسترسی داشت، در آن نفسی تازه کرد و از مناظر، آسمان و نور مستقیم خورشید بهره برد.
از طرفی باید به این نکته توجه کرد که تاب آوردن در چنین خانه‌هایی با کمترین فضای باز و نیمه‌باز برای تک‌تک اعضای خانواده بویژه کودکان در چنین روزهایی که برای در امان ماندن از خطر بیماری کرونا به خانه ماندن توصیه می‌شود، بسیار دشوار است و فضای دلتنگ و افسرده‌کننده‌ای را برای ساکنان آن به دلیل طولانی شدن مدت ماندن در خانه و دسترسی نداشتن به هوای آزاد و نور خورشید ایجاد می‌کند.
یکی از این فضاهای نیمه‌باز در آپارتمان‌ها که نقش مهمی در ایجاد ارتباط بین داخل و خارج خانه دارد و به کمک آن می‌توان نور خورشید و هوای تازه را به درون خانه راه داد، بالکن یا همان ایوانک است که بنا بر تعریف‌های فنی، فضایی مسقف است که متراژ آن جزو مساحت خانه محسوب می‌شود و حداقل از یک طرف رو به فضای بیرون داشته و از دیوارها بیرون‌زدگی دارد.
بر پایه واژه‌نامه دهخدا، بالکن به گمان از ریشه فارسی "بالاخانه" اقتباس شد، بر باور برخی از زبان‌شناسان، واژه بالکن که ابتدا از زبان ایتالیایی به زبان‌های فرانسوی، انگلیسی و روسی وارد شده دارای ریشه فارسی است.
ساکنان خانه می‌توانند از بالکن استفاده‌های مختلفی داشته باشند که البته بسته به متراژ آن، متفاوت است اما به طور معمول با نشستن در آن می‌توان از منظره‌ی بیرونی و زیبایی‌های آن بهرمند شد یا از این فضا برای ایجاد فضای سبز و گلکاری و قرار دادن گلدان استفاده کرد هرچند به دلایل مختلفی، عده‌ای از این فضا به عنوان انباری و محل نگهداری وسایل مختلف استفاده می‌کنند.
بالکن‌ها با متراژ کوچک و بزرگ، ظرفیت تبدیل شدن به مکانی آرامش بخش و رویایی، فضایی جذاب و سرگرم‌کننده برای هم‌نشینی دوستان و خانواده، باغچه کوچک، نشستن و لذت بردن از نسیم عصرگاهی و استراحت کردن را دارند.
درحالیکه در بسیاری از ضوابط شهرسازی و معماری بر اهمیت بالکن در واحدهای آپارتمانی تاکید شد اما در زندگی امروز از کمیت و کیفیت این فضا هر روز بیش از پیش کاسته می‌شود و حتی در مواردی شاهد فقدان آن در برخی از خانه‌ها هستیم.
یکی از شهروندان اصفهان اظهار کرد: مدتی برای خرید یک واحد آپارتمانی، خانه‌های بسیاری را در محله‌های مختلف این کلانشهر از شمال تا جنوب همراه با خانواده‌ام از نزدیک دیدیم و نکته قابل توجه این بود که در بین این خانه‌ها، آپارتمان‌هایی به ما نشان داده می‌شد که بالکن یا هرگونه فضای باز و نیمه‌بازی نداشت و در برخی دیگر از خانه‌ها، اتاق‌خواب‌های آنها هیچ پنجره یا روزنه‌ای به بیرون نداشتند.
عدمیان افزود: این خانه‌ها، فضاهای بسیار بسته و تاریک داشتند. یکی از معیارهای خانواده من برای خرید خانه، داشتن نور کافی و فضاهایی مانند بالکن مناسب بود و متاسفانه پیدا کردن خانه‌ای که بتوان با این مشخصات پیدا کرد، کار چندان راحتی نبود.
به گفته این شهروند اصفهانی، بالکن‌هایی که در برخی خانه‌ها وجود داشت نیز آنقدر کوچک بود که فقط از آن می‌شد به عنوان جایی برای بند رخت استفاده کرد و عملا هیچ کاربرد دیگری نداشت.
یکی دیگر از شهروندان اصفهانی که همراه با ۲ فرزند خود به بیرون از خانه در این روزها شیوع کرونا آمده است، گفت که آپارتمان آنها ۷۰ متر و فاقد بالکن است و او ناچار است که فرزندانش را هر چند وقت یک بار به بیرون از خانه بیاورد زیرا آنها امکان استفاده از فضاهای باز مانند حیاط و پشت‌بام را در مجتمع مسکونی خود به دلیل شکایت همسایگان ندارند و پس از چند روز آنها دچار دلمُردگی و بی‌حوصلگی می‌شوند.
سلجوقی افزود: در این آپارتمان، مستاجر هستند. این خانه دارای قیمت پایین‌تری نسبت به سایر خانه‌ها بود و با وجود شرایط نامناسب از جمله نورناکافی، نداشتن بالکن و کوچک بودن به دلیل بودجه محدودی که در اختیار داشتیم ناچار به انتخاب آن شدیم.
بالکن در خانه‌های آپارتمانی الزامی است
در حالی که آپارتمان‌هایی فاقد بالکن در مناطق مختلف شهری به چشم می‌خورند به گفته مدیرکل نظارت بر اجرای ضوابط معاونت شهرسازی شهرداری اصفهان، طبق بند ۷-۷ از ضوابط مصوب طرح تفصیلی شهر اصفهان و اصلاحیه آن (بند ۱۰ کمیسیون ماده پنج مورخ تیر ۹۴) احداث بالکن الزامی است.
خلیل عسگرپور اظهار کرد: مواردی مانند نورگیر، تراس و بالکن در ضوابط شهرسازی شهرداری اصفهان و مباحث مرتبط با آن مانند متراژ و مساحت در مقررات ملی ساختمان دیده شده است و هنگام صدور پروانه به آنها توجه می‌شود.
وی تصریح کرد: شهرداری اصفهان موقع صدور پروانه ساخت این استانداردها و ضوابط را در نظر می‌گیرد و رعایت می‌کند اما متاسفانه در برخی موارد در هنگام اجرای طرح ساختمان‌سازی، این موارد رعایت نمی‌شود که راهکار آن گزارش و رسیدگی به این تخلف‌ها در کمیسیون ماده ۱۰۰ شهرداری است.
وی تاکید کرد: اگر طراحان و شرکت‌های ساخت‌وساز این موارد را رعایت نکنند با آنها برخورد می‌شود، این مسئله، مشکل همیشگی ماست.
عسگرپور خاطرنشان کرد: برای زندگی مطلوب در واحدهای مسکونی به ویژه آپارتمان‌ها نور و تهویه مناسب مورد نیاز است، این نکته را نیز باید مد نظر داشت که خانه‌های مسکونی طبق سلیقه مردم و بازار ساخته می‌شود و در برخی موارد مشاهده می‌شود که عرف این است که تا یک اتاق‌خواب بدون نور اشکال ندارد.
وی تاکید کرد: بر اساس ضوابط شهرداری اصفهان در واحدهای مسکونی با متراژ کمتر از یکصد متر مربع، داشتن بالکن حداقل به مساحت ۳.۵ متر مربع الزامی است، بر اساس این ضوابط داشتن بالکن برای هر واحد مسکونی الزامی است و توصیه شده که این بالکن در مجاورت آشپزخانه باشد.
این کارشناس خاطرنشان کرد: برای بهبود این موضوع لازم است که در پرورش و تربیت دانشجویان رشته‌های مرتبط با ساختمان‌سازی، معماری و شهرسازی به نکات مذکور توجه بیشتری شود، سازمان نظام مهندسی ساختمان نیز به عنوان ناظر حسن انجام کار باید روی این موضوع نظارت داشته باشد.
وی ادامه داد: مهندسانی که زیر مجموعه سازمان نظام مهندسی ساختمان هستند می‌توانند نقش خوبی در نظارت بر این موضوع داشته باشند و توجه به این فضاها را در طراحی و معماری خانه، الزامی کنند.
بر اساس ضوابط معاونت شهرسازی شهرداری اصفهان، آپارتمان با وسعت کمتر از ۱۰۰ متر مربع حداقل سه متر مربع بالکن، آپارتمان با مساحت ۱۰۰ تا ۲۰۰ متر مربع حداقل ۴.۵ متر مربع بالکن و آپارتمان با مساحت ۲۰۰ متر مربع و بیشتر حداقل ۶ متر مربع بالکن باید داشته باشد.
سلیقه و مقرون‌به‌صرفه بودن در احداث بالکن تاثیر دارد
درحالیکه بر اساس ضوابط شهرداری اصفهان، احداث بالکن در خانه‌ها الزامی است، برخی کارشناسان اعتقاد دارند که عوامل دیگری مانند سلیقه و مقرون‌به‌صرفه بودن ساختمان‌سازی در این موضوع تاثیر دارد.
مدیر روابط عمومی سازمان نظام مهندسی ساختمان کشور اظهار کرد: درباره بالکن، پنجره و نور چند عامل از جمله سلیقه و نظر مهندسی معمار مطرح است، اگر مهندس معمار وقت و سلیقه کافی در این زمینه بگذارد و دستمزد و هزینه خوبی برای او در نظر گرفته شود، اعمال نظر بهتری درباره مسائلی مانند جا نمایی و نوردهی خواهد داشت.
کمیل صرامی، عامل دیگر را مقرون‌به‌صرفه بودن ساختمان‌سازی خواند و افزود: متاسفانه در بیشتر موارد در خانه‌سازی به دلیل مقرون‌به‌صرفه بودن بسیاری از موارد و هزینه‌های جانبی آن را حذف می‌کنند و کمتر روی آن وقت می‌گذارند.
وی الزام برای رعایت ضوابط در نقشه خانه را نیز از عوامل دیگر دانست و گفت: شهرداری تلاش می‌کند تا تخلف‌ها متوقف و اصلاح شود و قانون دست شهرداری را برای اعمال قانون باز گذاشته است اما در برخی موارد مشاهده می‌شود که نقشه‌ها پس از اخذ مجوز، تغییر می‌کند و چیز دیگری ساخته می‌شود.
این کارشناس افزود: اگر خود مردم در این زمینه آگاهی پیدا کنند بهتر می‌توانند آن را پیگیری کنند که باید در این زمینه فرهنگسازی شود. اگر مردم می‌بینند که ساختمانی بدون رعایت ضوابط و استانداردها ساخته می‌شود آن را از طریق نظام مهندسی یا شهرداری گزارش کنند.
وی خاطرنشان کرد: لازمه اجرایی شدن این موارد نیز هماهنگی هرچه بیشتر شهرداری و نظام مهندسی ساختمان است که امید می رود برخی از کمبودهایی که در این زمینه وجود دارد، رفع شود.
به گفته وی بالکن جزو اولویت‌های هر خانه بویژه آپارتمان است و یک طراح و معمار خوب می‌تواند ۲ تا سه بالکن در واحد با توجه به طول و عرض ساختمان در نظر بگیرد.
صرامی خاطرنشان کرد: به طور معمول انبوه‌سازان مسکن به دلیل بالا رفتن بیشتر ارزش واحدهای مسکونی مسائلی مانند بالکن را مدنظر دارند، استاندارد و ضوابط خاصی برای اینکه بالکن در پذیرایی، اتاق‌خواب یا آشپزخانه باشد نداریم اما بهتر است شیوه‌نامه‌ای در این زمینه ازسوی شهرداری یا نظام مهندسی ساختمان تعریف شود.
وی تصریح کرد: در ساختمان‌های بسیار قدیمی همه استانداردهای لازم از جمله بالکن‌های بزرگ و پنجره‌های قدی در نظر گرفته می‌شد، اما در این سال‌ها به نظر می‌آید که مسائل مالی بر اصول ساختمان‌سازی ارجحیت دارد.
صرامی به مردم توصیه کرد که در مسائل فنی و تخصصی حرفه مهندسی ساختمان اعمال نظر و نفوذ نکنند و گفت: مردم در ساختمان‌های زیادی به طور سلیقه‌ای اعمال نظر می‌کنند درحالیکه باید حسن اعتماد به مهندسان داشته باشند.
وی به مهندسان نیز توصیه کرد که اصول تخصصی حرفه‌ای در کار را تحت هر شرایطی رعایت کنند و همه شاخص‌ها را در نظر بگیرند و آنها را فدای مسائلی مانند رقابت ناسالم و مسائل مادی نکنند.
فضاهای بسته خانه‌ها نیازهای متنوع ساکنان را رفع نمی‌کند
استاد گروه معماری و شهرسازی دانشگاه هنر اصفهان اعتقاد دارد که در شرایطی مانند شیوع بیماری کرونا و قرنطینه، مردم ناچار به ماندن در خانه هستند و وقتی به فضای بسته محدود شوند، در دراز مدت دچار خستگی مزمن و کسالت می‌شوند زیرا فضاهای بسته خانه‌ها نیازهای متنوع ساکنان را رفع نمی‌کند البته فضای سبز داخل خانه مانند گلدان و پاسیو تا حدودی این موضوع را جبران می‌کند.
محمودرضا ثقفی با اشاره به تحقیقاتی که در سال‌های گذشته انجام داده است، گفت: یکی از کاستی‌هایی که در این زمینه وجود دارد، بحث نگاه به فضاهای باز و نیمه‌باز واحدهای مسکونی شهری از سوی جامعه و در ضوابط و مقررات شهری است.
وی افزود: نگاه به این موارد همچون فضاهای غیر مفید است، بیشتر ساخت‌وسازهایی که انجام می‌شود بر مبنای متراژ فضاهای بسته است و این‌طور بنظر می‌آید که پیش ورودی، حیاط، ایوان و بالکن ارزش زیادی نسبت به این فضاها ندارند.
دانشیار دانشگاه هنر اصفهان ادامه داد: این در حالی است که در معماری سنتی، فضای باز، هم‌ارزش و مکمل فضای بسته و در تعامل و تماس کالبدی و کاربردی با آن بود، همچنین فضاهای باز حاصل نگرش کلی به مجموعه بنا و جایگاه و روابط بین فضاهای باز و بسته بوده و در خانه‌های اقلیم گرم و خشک، حیاط مرکزی قلب خانه محسوب می‌شد.
وی گفت: امروزه با تغییر الگوی معماری و شهرسازی به الگویی ساده و مناسب برای حرکت خودروها و شبکه معابر خطی با پلاک‌های شمالی و جنوبی و ۶۰ درصد ساخت در شمال پلاک مواجه هستیم، با این روند، جامعه شهرنشین نیز پس از چند دهه فراموش کرده است که این فضاها چه نقشی در زندگی آنها داشت.
ثقفی افزود: از بالکن انتظار زیادی می‌توان داشت اما متاسفانه بسیاری از آنها به گونه‌ای طراحی و مبلمان شده‌اند که به درستی نمی‌توان از آنها بهره‌برداری کرد، به عنوان مثال در دهه های ۶۰ و ۷۰ آپارتمان‌هایی ۲ تا چهار طبقه ساخته شدند که در سمت جنوب آن بالکنی با عرض یک تا ۲ متر وجود داشت و طول آن به اندازه عرض ساختمان بود که کارایی این بالکن‌های ۲۰ متری از یک اتاق یک متری کمتر بود این درحالی است که از بالکن می‌توان مانند یک فضای نشیمن در هوای آزاد، غذاخوری و فضای بازی کودکان استفاده کرد.
این استاد دانشگاه تاکید کرد که وقتی حضور مردم در فضای باز حیاط و بالکن کمرنگ و از طرف دیگر اوقات فراغت خانواده به تماشای تلویزیون و سرگرمی‌های رایانه‌ای محدود می‌شود تبعاتی مانند افسردگی و کم‌تحرکی ایجاد خواهد شد.
وی یکی از مسائل مرتبط با این موضوع را ضوابط ساختمانی، معماری و شهرسازی درباره آپارتمان‌های مسکونی در شهرها خواند و خاطرنشان کرد: بیشتر این ضوابط محدود به شاخص‌های کمی از جمله سطح اشغال، زیربنا و ارتفاع ساختمان است.
ثقفی ادامه داد: با وجودیکه در برخی مراجع مانند مجموعه مقررات ملی ساختمان، قوانین و توصیه‌هایی درباره مباحث کیفی از جمله آسایش حرارتی با مصوبه اجرایی وجود دارد، اجرای کامل آنها به تاخیر می‌افتد.
این استاد معماری اظهار کرد: رفع معضل کمبود فضای نیمه‌باز و باز در خانه‌های امروز با تکرار معماری تاریخی ممکن نیست، اما می‌توان در چند بخش به اصلاح این موضوع پرداخت که یکی از آنها، فرهنگسازی برای کاربران (مصرف‌کنندگان) و نیز تنظیم ضوابط تشویقی برای تولیدکنندگان است.
به گفته وی، هنگام نوسازی می‌توان کیفیت کالبدی خانه را ارتقا بخشید و با بهسازی می‌توان فضاهای باز و نیمه‌باز موجود را برای کاربردهای مناسب ساماندهی کرد.
وی اضافه کرد: رفع این چالش نیازمند بازنگری درباره فضای باز و نیمه‌باز مسکونی است، با انجام مطالعات میان‌رشته‌ای از جمله در حیطه روان‌شناسی و نظرسنجی‌های جدید می‌توان به راهکارهای موثری دست یافت و برونداد این تحقیقات می‌تواند ضوابط پیشنهادی، ایده‌های طراحی معماری و الگوهای طراحی برای شهرسازی باشد.
بام سبز، راهکاری برای جبران فقدان فضای نیمه‌باز و باز در خانه
ثقفی، یکی از راهکارها برای جبران فقدان فضای نیمه‌باز و باز در خانه‌ها را تبدیل کردن پشت‌بام به فضای کاربردی خواند و گفت: پشت‌بام را می‌توان به حیاطی دلپذیر در ارتفاع تبدیل کرد درحالیکه امروزه بام خانه‌ها به مکانی در حد انبار تاسیساتی مانند کولرها تقلیل یافته است.
این استاد دانشگاه هنر اصفهان توضیح داد: می‌توان همانطور که در حیاط، فضای سبز و گلکاری داریم روی بام نیز با اتخاذ تدابیری ماند کفپوش مناسب این کار را انجام داد و با طراحی مبلمان، سایه بان و گیاهان مناسب پشت‌بام را به فضایی دلنشین تبدیل کرد.
وی به چالش‌های استفاده از بام سبز مانند حریم و دید و نحوه مشارکت و مدیریت همسایگان در فضاهای مُشاع اشاره کرد و افزود: هریک از این چالش‌ها راهکارهای خود را دارد مانند طراحی حصار مناسب برای ایجاد حریم نیمه‌خصوصی یا استفاده از فضای مشاع در آپارتمان‌ها با مشارکت اجتماعی به نفع همه ساکنان.
مدیرکل نظارت بر اجرای ضوابط معاونت شهرسازی شهرداری اصفهان گفت: شهرداری اصفهان در چند سال اخیر به موضوع " بام سبز " ورود پیدا کرده است، هنوز ضوابط آن مصوب نشده است اما اگر کسی در این زمینه با رعایت اصول ساختمان‌سازی کار کند به آن ایرادی گرفته نمی‌شود.
عسگرپور افزود: در بام سبز می‌توان با رعایت اصول ساختمان‌سازی مانند نزدن سقف، استفاده از سازه‌های غیربنایی و رعایت حریم همسایه‌ها و مسائل فرهنگی، فضای مناسبی برای درخت و گل و گذران اوقات فراغت ایجاد کرد.
مدیر روابط عمومی سازمان نظام مهندسی ساختمان کشور به بام سبز به عنوان یکی از راهکارها برای استفاده مفید و کاربردی از فضا اشاره و خاطرنشان کرد: اصفهان از شهرهای موفق در این کار است و باید فرهنگسازی در این زمینه و در شهرهای دیگر توسعه یابد.
صرامی اضافه کرد: این مساله به افزایش آرامش مردم در خانه‌ها کمک می‌کند و می‌توان با اتخاذ راهکارهای ساده موضوع رعایت حریم همسایه‌ها را نیز حل کرد.
یکی دیگر از استادان دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه هنر اصفهان گفت: یکی از مواردی که در اصول شهرسازی به آن تاکید بسیار می‌شود داشتن فضای نیمه‌باز و باز در خانه‌هاست که متاسفانه بسیاری از شرکت‌های ساخت‌وساز، این فضاها را کور می‌کنند و جزو فضای ساخته شده قرار می‌دهند تا سود بیشتری در فروش داشته باشند.
احمد شاهیوندی افزود: در بسیاری از خانه‌ها نیز ضوابط ۶۰ درصد ساخت و ۴۰ درصد حیاط و فضای باز و عمومی رعایت نمی‌شود و با یک تخلف ساده و پرداخت جریمه آن، چنین خانه‌هایی ساخته می‌شود.
شاهیوندی به موضوع قرنطینه خانگی در بحران‌هایی مانند شیوع بیماری کرونا اشاره و تصریح کرد: تاب‌آوری در چنین خانه‌هایی برای مردم بسیار دشوار است و اجرای شعارهایی مانند در خانه بمانیم را با مشکلاتی مواجه می‌کند به همین دلیل ضروری است تا برای تاب آوردن شهرها در آینده، این اصول و ضوابط بیشتر مدنظر مسئولان، کارشناسان و مردم قرار گیرد.
رییس مرکز روابط عمومی و اطلاع‌رسانی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی یکشنبه اعلام کرد: تاکنون ۹۷ هزار و ۴۲۴ نفر در کشور به طور قطعی به ویروس کرونا مبتلا شده و با فوت ۴۷ تن در ۲۴ ساعت گذشته، تعداد جان باختگان کرونا در کشور به ۶ هزار و ۲۰۳ تن رسید.
کیانوش جهانپور گفت: تاکنون ۷۸ هزار و ۴۲۲ نفر از بیماران، بهبود یافته و ترخیص شده‌اند. همچنین دو هزار و ۶۹۰ نفر از بیماران مبتلا به کووید ۱۹ در وضعیت شدید این بیماری تحت مراقبت قرار دارند.
تماشای معماری آلوار آلتو
