پیشتر مصاحبه‌هایی با هنرمندان حوزه‌های موسیقی و عکاسی درباره‌ی تأثیرات احتمالی بحران کرونا بر حرفه آنها داشته‌ایم. این بار تصمیم گرفتیم پای صحبت‌های علیرضا قهاری ـ رئیس انجمن مفاخر معماری ـ بنشینیم و نظرات او را در این زمینه جویا شویم.

قهاری به گفت: معماری هم یکی از حرفه‌ها و مشاغلی است که تحت تأثیر رویدادهای اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی قرار دارد و هر کدام از این موارد می‌تواند روی معماری، مانند سایر حرفه‌ها اثر بگذارد. حال اگر معماری را به عنوان هنر نگاه کنیم، هنر برای هنر نیست، بلکه هنر برای مردم است. از طرفی معماری، هنری کاربردی است و زمانی می‌توان فعالیت آن را دید که به اجرا درآید؛ به همین دلیل باید در نظر گرفت که معماری با صنعت ساختمان عجین است و اگر ساخت و ساز ساختمان در جامعه دچار خدشه یا خسران باشد، فعالیت این حوزه نیز دچار مشکل خواهد شد.

او ادامه داد: بنابراین در صورت بروز بحرانی مانند کرونا بخش اجرایی معماری دچار مشکل خواهد شد ولی بخش‌های مسابقاتی و یا ارائه طراح‌های معماری ممکن است روند سابق را ادامه دهند و اگر هم اثری منفی به این بخش‌ها وارد شود، در بلند مدت نمود پیدا خواهد کرد.

کرونا باعث تحول در بخش فرهنگی معماری

این معمار درباره‌ی دیگر اثرات کرونا بر حوزه معماری گفت: به نظر می‌رسد در بخش فرهنگی معماری تحولی ایجاد شده است؛ به‌گونه‌ای که اساتید معماری در فرصتی که پیش آمد، فعالیت‌هایی را که قبلا به صورت سمینار، گردهمایی‌ یا سخنرانی‌ انجام می‌دادند، در فضای مجازی ادامه دادند؛ زیرا در فضای کرونا به دلیل الزام رعایت پروتکل‌های بهداشتی امکان ادامه آنها وجود نداشت.

او ادامه داد: دانشگاه‌ها در برگزاری گفت‌وگوها و جلسات نقد و بررسی آنلاین، گام اول را برداشتند؛ زیرا آموزش را از حالت حضوری به حالت مجازی تغییر دادند. البته امکان استفاده از بستر فضای مجازی برای آموزش آنلاین و یا جلسات نقد و بررسی سال‌ها در کشور ما وجود داشت ولی هیچ گاه از آنها استفاده نشد تا اینکه در شرایط شیوع ویروس کرونا به اجبار متوجه شدیم که آموزش مجازی تا چه حد می‌تواند به پیشبرد علم و دانش و فراگیر شدن علوم و تحقیقات در جامعه کمک کند.

«این دوران باعث شد که اساتید رشته‌های مختلف و افرادی که دارای فرضیه و نظریه هستند، پی ببرند در فضای مجازی می‌توانند حرف خود را راحت‌تر بیان کنند، مخاطبان آنها تنها مختص به دانشجویان نمی‌شود و از مردم عادی نیز مخاطبانی خواهند داشت و می‌توانند آن چیزی را که همیشه در ابعاد محدود آموزش می‌دادند، در بعد وسیع‌تری از طریق فضای مجازی منتقل کنند.»

فرهنگ تخصصی را در سطح جامعه پخش نکرده‌ایم

قهاری گفت که بر اساس آمارهایی که از مخاطبانِ آموزش‌ها و گفت‌وگوهای آنلاین و رایگان حول موضوعات معماری و شهرسازی به دستشان رسیده، مخاطبان لایوها تنها دانشجویان اساتید مربوطه نبوده‌اند، بلکه افراد معمولی جامعه نیز پای این صحبت‌ها نشسته‌اند.

او ادامه داد: فرهنگ تخصصی هیچگاه در سطح جامعه ما پخش نشده است، تنها گاهی برخی از کانال‌های صداوسیما نشست‌های تخصصی برگزار می‌کند که مخاطبان محدودی پای این برنامه‌ها می‌نشینند. ولی به دلیل بیشتر بودن مخاطبان و طرفداران فضای مجازی نسبت به رسانه‌ای مانند صداوسیما، می‌توان حرف‌هایی را بیان کرد که ممکن است در صداوسیما مخاطبان محدودی داشته باشد.

این معمار همچنین درباره گستردگی موضوعاتی که می‌توان در حوزه معماری به آنها پرداخت، اظهار کرد: باید بدانیم که معماری و شهرسازی، شاخه‌های وسیعی دارد که البته در بخش معماری بحث تخصصی‌تر و در بخش شهرسازی گسترده‌تر است. ما با یک جامعه شهری رو به رو هستیم که دانش‌های مربوط به آن قابل شمارش نیست و هر کدام از این دانش‌ها به نحوی به شهرسازی و معماری مربوط می‌شود که برای پرداختن به آنها باید زمانش را داشته باشیم.

او ادامه داد: متأسفانه در فضاهایی مانند اینستاگرام زمان محدودتری در اختیار داریم ولی ای کاش در کشورمان فضاهایی وجود داشت که نخبگان و اساتید بتوانند بدون محدودیت خاصی در آنجا با مخاطبان خود در ارتباط باشند. همچنین نیازی نباشد برای چنین برنامه‌هایی به صداوسیما بروند که شرایط سختی برای پذیرش و گزینش آنها وجود دارد و از طرفی چون یک رسانه رسمی است و برای هر دقیقه از برنامه‌هایشان هزینه زیادی می‌شود، شاید بگویند که چنین موضوعاتی ارزش هزینه‌های بالا را ندارد و حرف‌های خیلی مهمتری برای گفتن در صداوسیما هست. بهتر بود تیریبونی مانند تلویزیون که زیر ساخت آن از خودمان است با زمان کافی به آگاه‌سازی مردم با استفاده از اساتید می‌پرداخت.

حمایت از معمارانی که کسب و کار آنها آسیب دیده است؟

این معمار در پاسخ به سوال بالا گفت: فرض کنید که یک شرکت معماری دارید ولی به علت وقوع یک بحران مجبور به مرخص کردن پرسنل شرکت و تعطیل کردن آن می‌شوید. در چنین حالتی شاید امید به بیمه بیکاری یا حمایت از سمت دولت باشد، ولی در کشور ما بیمه بیکاری به‌گونه‌ای نیست که بلافاصله اعمال شود، حتی اگر کسی مدت‌های طولانی برای بیمه بیکاری پرداخت کرده باشد؛ درنتیجه صدمات آنی که به دلیل بیکاری به پرسنل شرکت و صاحب کسب و کار وارد می‌شود، غیرقابل انکار است. حال اگر بعد از مدتی پروژه‌های عمرانی یا پروژه‌های بخش خصوصی راه‌اندازی شود، جمع کردن دوباره پرسنل و تشکیل دفاتر باز هم صدماتی به همراه خواهد داشت.

او ادامه داد: به طور کلی فشار اقتصادی که در چند ماه اخیر وارد شد، برای یک دوره کوتاه مدت بود و اگر ادامه داشته باشد، اثرات آن در دراز مدت بیشتر و برگشت آن هم  مشکل‌تر خواهد بود؛ البته در حال حاضر به نظر می‌رسد خود دولت هم پول زیادی برای پروژه‌های عمرانی نداشته باشد و حتی به حمایت نیاز داشته باشد؛ چون پول اصلی پروژه‌های عمرانی در دست دولت است و در غیر این صورت بخش خصوصی برای سرمایه‌گذاری باید وارد عمل شود.

در بخش پایانی این سوال را مطرح کردیم که آیا بحران کرونا که از طرفی فرصتی برای ایده‌پردازی و تأمل برای هنرمندان فراهم کرد، تأثیرات مثبتی در روند معماری کشور خواهد داشت؟ با ذکر یک مثال درباره زلزله اظهار کرد: زمانی که زلزله می‌آید تازه به این فکر می‌افتیم که سازه‌ها و معماری ما مقاوم نیستند، و طراحان و سازندگان به زلزله فکر نکرده‌اند. ما در ایران روی گسل‌های زلزله زندگی می‌کنیم و تا زمانی که زلزله نیاید از هیچ کسی صدایی برنمی‌آید. ولی با این حال ندیده‌ام زلزله باعث شده باشد که طراحان، شهرسازان، متخصصان و یا مسوولان ما به فکر بهبود ساخت ساختمان‌ها باشند.

او ادامه داد: زمانی که در ژاپن زلزله می‌آید، مردم خیلی نگران نمی‌شوند زیرا می‌دانند که ساختمان‌های مقاومی دارند و زمانی که باید چاره‌اندیشی می‌شده، این کار را کرده‌اند. ولی زمانی که در ایران زلزله می‌آید چاره‌اندیشی می‌کنیم که چند پارک را برای اقامت مردم در نظر بگیریم، گرچه که این امر یک کار ضد زلزله نیست و تنها بخشی از مدیریت بحران است. مدیریت بحران اصلی این است که سازه‌هایی مقاوم بسازیم و شروع به بازسازی بناهای نامناسب کنیم.

علیرضا قهاری خاطرنشان کرد: «به نظرم چنین وقایعی خیلی هم روی ما اثرگذار نخواهد بود و تنها درباره آنها حرف می‌زنیم؛ مثلا در همین مدت حداقل ۲۰ مقاله خواندم که می‌گفت خانه یعنی چه و بیان می‌شد که خانه‌های ما به درد نمی‌خورد و به جای دادن آرامش بیشتر، باعث ناراحتی اعصاب می‌شود. ولی این حرف‌ها را همه می‌دانند و باید چاره‌اندیشی کرد.»

او در پایان گفت: قطعا معماران پرافتخار گذشته ما چنین بلایا و حوادثی را در شهرشان تجربه کرده‌ و بناهایی را طراحی کردند که امروز می‌خواهیم به آن سبک بازگردیم. به نظر می‌رسد که متولیانی داریم مانند وزارت راه و شهرسازی، شهرداری، مدیریت بحران که حرف‌های شعارگونه می‌زنند، گرچه که باید صحبت‌های زیربنایی و زیرساختی داشته باشد. وگرنه لازم نیست حتما تخصص داشته باشیم تا بفهمیم که مثلا خانه‌های ما قابلیت زندگی ندارد.

منبع:ایسنا