شهرستان ساوه در استان مرکزی افزون بر ۴۰۰ اثر تاریخی دارد که تاکنون حدود ۱۱۰ مورد از این آثار به ثبت ملی رسیده است.
به گزارش پایگاه " اخبار معماری " به نقل از ایرنا، کاروانسرای عبدالغفارخان یا باغ شیخ واقع در روستایی به‌همین نام درهشت کیلومتری شرق شهر ساوه قرار دارد که در سال‌های اخیر به نوعی مهجور ماند و گزارش‌هایی مبنی بر خطر تخریب این اثر تاریخی در رسانه‌ها منتشر شد اما خوشبختانه این ملک ارزشمندهمچنان سرپاست و با انجام برخی اقدامات عمرانی از قبیل نقشه برداری و مرمت آن می‌توان پرونده‌اش را برای ثبت به یونسکو فرستاد؛ فرصتی ارزشمند و مهم که می‌تواند ساوه را که قدمتی افزون بر چهارهزار سال دارد در کانون توجه جهانیان قرار دهد و از این دیار صنعتی و تولیدی وجهه‌ای بین المللی با رنگ و بوی تاریخ و فرهنگ بسازد.
این کاروانسرا که با نام «باغ شیخ» هم شهرت یافته در مساحتی افزون بر چهارهزار و ۸۰۰ مترمربع در دوران زندیه احداث شده و از جمله بناهای چهارایوانی متناسب با اقلیم گرم و خشک ایران به شمار می‌آید.
دهیار روستای باغ شیخ در مورد وضعیت این بنای تاریخی گفت: کاروانسرای باغ شیخ در آستانه ثبت جهانی قرار دارد و در این راستا مقدمات کار از جمله بازدید کارشناسان سازمان یونسکو نیز انجام شده است اما متاسفانه روند این اقدام مهم به دلیل پاره ای مسائل که میان مالک کنونی و میراث فرهنگی وجود دارد پیشرفت ایده آلی ندارد.
اسدالله امیری ادامه داد: در این رابطه حتی با مسئولان استانی و شهرستانی دیدارهایی داشتیم که وعده‌هایی برای گره گشایی از این کاروانسرای تاریخی داده‌اند اما تاکنون اقدامی نشده است.
وی افزود: بارها با مالک این مجموعه است که قبلا آن را خریداری کرده است، صحبت کردیم تا بلکه او را متقاعد به مرمت و بازسازی یا واگذاری و فروش به بخش دولتی یا سایر سرمایه گذاران کنیم اما توفیقی حاصل نشد. همچنین ۲ سال پیش یک مشتری حاضر شد بابت تملک کاروانسرای باغ شیخ تا ۱۷ میلیارد ریال‌هزینه کند اما با مالک مجموعه به توافق نرسید.
به گفته دهیار روستای باغ شیخ، مالک اصلی که مجموعه کاروانسرای باغ شیخ را خریداری کرده اصالت یزدی دارد و چون در قید حیات نیست، اکنون داماد و دختر او به عنوان ورثه در مورد آن باید تصمیم گیری کنند.
امیری گفت: این کاروانسرا تا ۴۰ سال پیش در اختیار مالک و ارباب روستای باغ شیخ بود و از آن به عنوان انباری استفاده می‌شد اما چندین سال است که خطر تخریب و فرسایش دیواره و سازه‌های آن به شدت احساس می‌شود و در صورت تداوم این وضع، بیم آن می‌رود که این اثر فاخر دچار تخریب گسترده شود.
سرپرست اداره کل میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری استان مرکزی گفت: مالک کاروانسرای باغ شیخ بخش خصوصی است و با توجه به اینکه برای تشکیل پرونده ثبت جهانی باید اقداماتی مانند تهیه نقشه، مهندسی و تعیین حریم انجام شود که در صورت‌همکاری وهمراهی مالک قابل تحقق است.
مصطفی مرزبان افزود: باهماهنگی اداره میراث فرهنگی ساوه و کارشناسان این اداره کل و با جلب رضایت مالک کاروانسرا قرار است ضمن بازدید از این مجموعه کارهای قانونی و نقشه برداری باهزینه اداره کل استان انجام شود تا با تکمیل پرونده و ارسال آن به وزارتخانه و در نهایت معرفی این بنای تاریخی به یونسکو زمینه ثبت جهانی آن را فراهم کنیم.
سرپرست اداره کل میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری استان مرکزی ادامه داد: ثبت جهانی یک اثر در تبدیل‌هر منطقه به برند جهانی تاثیرگذار است و از نظر اقتصادی و افزایش بازدید گردشگران بسیار موثری است و شرط اولیه موفقیت در ثبت کاروانسرای باغ شیخ در یونسکو این است که مالک و وراث با میراث فرهنگی‌همکاری کنند.
مرزبان یادآور شد: تاکنون چند بارهمکاران میراث فرهنگی برای بازدید بنا و امور کارشناسی مراجعه کردند که ظاهراً به دلیل حضور نداشتن مالک در ساوه موفق به این کار نشدند و ماهمه توان خود را برای ایجاد تعامل موثر و راهگشا در خصوص فرصت ارزشمند ثبت جهانی این ملک تاریخی و تفاهم با صاحبان آن به کار خواهیم گرفت.
وی تاکید کرد:هر مکاتبه یا درخواستی که از مالک کاروانسرا به اداره میراث فرهنگی رسیده باشد را با حسن نیت بررسی و پاسخ خواهیم داد.
این مسئول خاطرنشان کرد: از مالک کاروانسرا انتظارهمکاری با کارشناسان میراث فرهنگی را داریم تا فرصت سوزی نشود و با تهیه نقشه معماری و انجام امور کارشناسی ضمن تکمیل پرونده ابتدایی و ارسال به یونسکو پیگیر ثبت جهانی آن باشیم.
وی افزود: در این مقطع زمانی، ثبت اولیه اثر در یونسکو بسیار مهم است و پس از آن می‌توانیم در مورد تامین اعتبار برای مرمت چه از طریق تسهیلات یا جذب سرمایه گذار با مالک به توافق برسیم.
سرپرست اداره میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری شهرستان ساوه نیز گفت: برای تکمیل پرونده کاروانسرای باغ شیخ به‌همکاری مالک این مجموعه و باز کردن درب‌های آن به روی کارشناسان نیاز داریم.
رضا ایاز گفت: این در حالیست که اگر این بنای تاریخی ثبت جهانی شودهم برای شهرستان وهم برای مالک این مجموعه ارزش افزوده و مزیتی بسیار مهم تلقی خواهد شد.
وی ادامه داد: در گام نخست باید اسناد و مدارک و تهیه نقشه‌های کارشناسی انجام شود و در مرحله بعد پس از آنکه ثبت جهانی آن انجام شد می‌توانیم از محل اعتبارات جهانی نسبت به تعمیر و مرمت آن اقدام کنیم.
سرپرست اداره میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری شهرستان ساوه گفت: در این زمینه میراث فرهنگی نیز آمادگی دارد تا پرونده این بنا را برای دریافت تسهیلات ارزان قیمت داخلی به بانک‌های عامل معرفی کند.
ایاز افزود: وقتی این اثر به ثبت جهانی برسد، دولت نیز برای مرمت و بازسازی آن حمایت‌های مناسبی به عمل خواهد آورد. گزینه اصلی سال ۲۰۲۰ برای ثبت جهانی در یونسکو کاروانسرای باغ شیخ است که از مالک آن انتظارهمکاری با این اداره و شتاب بخشی به روند تکمیل پرونده اولیه را داریم.
داماد مالک متوفای کاروانسرا (مرحوم حسینی نسب) که امور را مدیریت می‌کند، ضمن اظهار خرسندی از معرفی شدن این بنا به عنوان گزینه ثبت جهانی در یونسکو گفت: مشکلی در این خصوص نداریم اما میراث فرهنگی شهرستان می‌خواهد مبلغی را در کاروانسرا برای مرمت‌هزینه کند که ما اعلام کردیم یا باید این مبلغ را به ما بدهند تا خودمان امور را انجام دهیم و یا اینکه فقط اجازه نقشه برداری و تشکیل پرونده برای ثبت جهانی را می‌دهیم.
مهدی وافی افزود: میراث فرهنگی به ما می‌گوید که از یونسکو بودجه‌ای دریافت کرده‌اند که باید خرج مرمت و بازسازی سقف‌های کاروانسرا کنند اما تجربه مشابه ما در شهر یزد نشان می‌دهد که ورود میراث فرهنگی به حوزه بازسازی و مرمت مشکلاتی را ایجاد می‌کند.
وی ادامه داد: ما نگران آن‌هستیم که اگر فعالیت‌های اجرایی مرمت و بازسازی کاروانسرا را اداره میراث فرهنگی انجام دهد، در مورد بازدید و سایر امور آن دخل و تصرف کنند.
نماینده مالک کاروانسرای باغ شیخ افزود: قرار است وکیل ما نسبت به تهیه طرحی جامع برای نحوه‌همکاری با اداره میراث فرهنگی ساوه اقدام کند تا در قالب آن‌همکاری کنیم.
وافی اذعان کرد: موضع ما تعامل وهمکاری است اماهنوز سند کامل این ملک در اختیار ما نیست و برای این کار باید ضمن کسب رضایت یک خرده مالک که حدود ۲۰۰ مترمربع از آن را در اختیار دارد، سند قطعی دریافت کنیم.
به گفته وی، تاکنون نامه مالک برای دریافت سند که مستلزم تعیین ارزش فرهنگی ملک و مالیات بر ارث از سوی اداره میراث فرهنگی با درخواست سازمان امور مالیاتی است پاسخی داده نشده و این مسأله روند امور را با تاخیر مواجه کرده است.
نماینده مالک کاروانسرای باغ شیخ ادامه داد: ما نیز تمایل قلبی داریم که این اثر فاخر تاریخی ثبت جهانی شود که مزایای آن حتی برای استان مرکزی و شهرستان ساوه بسیار ارزشمند است اما این اقدام مستلزم اراده جمعی وهمکاری اداره میراث فرهنگی است.
وافی تاکید کرد: در حال حاضر و به دلیل پاسخ داده نشدن نامه تعیین ارزش فرهنگی و مالیات بر ارث از سوی میراث فرهنگی آن‌هم با گذشت چندین ماه کمی‌نسبت به این مجموعه کمی دلسرد هستیم و نوعی بی‌اعتمادی میان ما وجود دارد که امیدواریم با انتخاب این اثر برای ثبت جهانی شاهد تعامل موثرتری در این خصوص باشیم.
وی اظهار کرد: ما قصدهمکاری نکردن یا طفره رفتن نداریم و حتی حاضریم باهزینه شخصی خودمان کار بازسازی این مجموعه را انجام دهیم اما ابتدا باید کار تملک و صدور سند آن انجام شود.
کاروانسرای باغ شیخ که در چهاردهم مهر سال ۱۳۵۴ خورشیدی به ثبت ملی رسید از بناهای دوره زندیه است که علاوه بر فضای کاروانسرایی دارای یک آب انبار، حسینیه و محراب است.
تماشای معماری آلوار آلتو
