به گزارش پایگاه " اخبار معماری  " به نقل از روابط عمومی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری ، حمیدرضا کرمی - باستانشناس پایگاه میراث جهانی پاسارگاد و سرپرست کاوش باستان‌شناسی سد بستانخانی دیدگان - این سد را یکی از باارزش‌ترین آثار و ساختارهای دوران هخامنشی دانست که در منطقه دیدگان در فاصله نزدیکی از شمال شرق پاسارگاد قرار دارد و گفت: این سد به همراه چندین سد دیگر، به عنوان آبراهه و شبکه توزیع آب محسوب می شود که با کارکرد مدیریت منابع آبِ دوران هخامنشی و به عنوان یکی از زیرساخت‌های برجسته و تاثیرگذار در شکل‌گیری و توسعه پایتخت هخامنشی پاسارگاد در نظر گرفته شده است.

او با بیان این‌که سد بستان‌خانی از گونه سدهای خاکی با هسته خاکی و پوسته لاشه سنگی است که با پلان مستقیم در دهانه دره کوهستانی اجرا شده است، افزود: بر پایه بررسی‌ها و پژوهش‌های میدانی آب ذخیره‌شده در دریاچه سد از چشمه‌سارهای پیرامون و رودخانه پلوار فراهم می‌شده است که در پایین ترین بخش سد و همسطح کف دره، بقایای یک ساختار معماری فاخر با بکارگیری بلوک های سنگی تراش خورده چهارگوش وجود دارد و مانند بناهای پاسارگاد به روش خشکه چین و استفاده از بست های فلزی ایجاد شده است.

کرمی با اشاره به اینکه متاسفانه بخش هایی از کالبد سد و ساختار معماری آن در سال های گذشته به دست سودجویان و حفاران غیرمجاز تخریب شده و آسیب های جدی دیده است، افزود: با توجه به وضعیت موجود سد و نیاز به آگاهی از چگونگی ساختار سد، ساماندهی، مرمت و شناساندن این اثر، برنامه ای چند مرحله ای در پایگاه میراث جهانی پاسارگاد تهیه و تدوین شد که گام نخست آن کاوش باستان شناسی دیواره سد و بقایای سازه معماری آن است.

سرپرست هیئت باستان شناسی با تاکید بر این که در این پژوهش میدانی بقایای ساختار معماری سد کاوش شده و تلاش می شود پلان و نقشه معماری سازه سد تهیه و ترسیم شود، اضافه کرد: این کاوش دانش و فهم ما را در ارتباط با روش ها و شگردهای سدسازی و سازه معماری موجود در این سد به عنوان یکی از بی همتاترین سازه های آبی هخامنشی افزایش خواهد داد و جای آن را در هنر معماری و مهندسی سازه‌های هخامنشی باز خواهد کرد.

وی با تاکید بر این که بررسی و مطالعه دقیق هسته خاکی و پوسته لاشه سنگی سد و همچنین جزئیات سازه معماری آن باستان شناسان را به تاریخ ساخت سد که یکی از اهداف کاوش است، نزدیک تر کند، ادامه داد: آگاهی از کارکرد سازه معماری که دارای خروجی های چندگانه آب است نیز جزو اهداف پرویه در دستور کار قرار گرفته است.

کرمی با بیان این نکته که تعداد زیادی بلوکهای سنگی مربوط به سازه خروجی آب پیرامون سد پراکنده شده، افزود: اگر بتوانیم در این کاوش نقشه و پلان ساختار معماری سد را بازسازی کنیم، در مرحله ساماندهی و مرمت سد می توان بلوکهای پراکنده شده را در جای اصلی سازه قرار داد و ساختار تخریب شده را ساماندهی و بازسازی کرد.

به گفته ی وی، در چند روز نخست کاوش، تعداد کمی تکه های سفال در لایه های سطحی محدوده کاوش به دست آمد که با توجه به تک دوره بودن این اثر، امیدواریم سفالهای بیشتری به دست آید تا شناخت و دانش بهتری از سفالهای هخامنشی به دست آوریم.

سرپرست هیئت باستان شناسی با اشاره به این که کنترل سیلاب های فصلی، ذخیره سازی آب در ماه های بارندگی و توزیع آن با استفاده از شبکه های آبرسانی در مناطق پایین دست از مهمترین دلایل ساخت سد بستانخانی است، گفت:  این سد به همراه دیگر سازه های آبی تاریخی شناسایی شده در ناحیه پاسارگاد و تخت جمشید از شاهکارهای مهندسی دوران هخامنشی با کارکرد آبادانی و سازندگی بخشی از قلمرو جهان هخامنشی در زمینه مدیریت منابع آب محسوب می شود که به گونه ای با دانش، سنجش و با دوام ساخته شده که پس از گذشت ۲۵ سده هنوز سدهای خاکی با الگوی مهندسی هخامنشی ساخته می شوند.