به گزارش پایگاه " اخبار معماری  " به نقل از ایسنا، همزمان با هفتم مهر - روز بزرگداشت شمس تبریزی - رضا بایرام زاده و سید حسین حسن‌زاده با ارائه‌ی مقاله‌ای (که نتیجه‌ی پروژه‌ای تحقیقاتی است) در ششمین همایش بین‌المللی شمس و مولانا در خوی؛ که یافته‌های جدیدی از ویژگی‌های معماری و باستان‌شناسی آرامگاه شمس تبریزی را ارائه می‌داد، تاکید کردند که می‌توان «با برنامه‌ریزی برای استحکام‌بخشی و رفع کج‌شدگی آن و با استفاده از کله قوچ‌های طبیعی یا قالب‌گیری با مواد سنتتیک، نمای واقعی آن را که با جمجمه‌ی صدها راس قوچ وحشی تزیین شده بود، بازسازی کرد تا نمای ۵۰۰ سال قبل آن برای پژوهشگران و گردشگران قابل مشاهده باشد.»

نتایج به دست آمده از مطالعات انجام شده در مورد معماری تنها مناره‌ی باقی مانده از سه مناره‌ی اولیه امکان مرمت و بازسازی آن را فراهم می‌کند، به طوری که می‌توان ضمن برنامه‌ریزی برای استحکام‌بخشی و رفع کج شدگی آن، با استفاده از کله قوچ‌های طبیعی یا قالب‌گیری با مواد سنتتیک، نمای واقعی آن را که با جمجمه‌ی صدها راس قوچ وحشی تزیین شده بود، بازسازی کرد تا نمای ۵۰۰ سال قبل آن برای پژوهشگران و گردشگران قابل مشاهده باشد.

قلعه قدیمی خوی در سال ۹۴۲ قمری - ازکتاب بیان منازل سفرعراقین

سید حسین حسن‌زاده - پژوهشگر و دانش‌آموخته‌ی دکترای دامپزشکی دانشگاه شیراز - در گفت‌وگو با ایسنا، با تاکید براین که «با وجود اثبات وجود آرامگاه شمس تبریزی در خوی تاکنون مطالعه جامعی در رابطه با معماری آرامگاه به‌ویژه مناره‌ها و فضاهای پیرامون آن مانند میدان شاهی و دولتخانه صفوی انجام نشده بود»، گفت: اهمیت مناره‌ی باقیمانده از سه مناره‌ی اولیه در این است که اگر مناره فعلی از بین می‌رفت امکان اثبات محل آرامگاه وجود نداشت، چون بیشتر ارجاعات به آرامگاه شمس به ویژه در ۵۰۰ سال اخیر با اشاره به این مناره‌ها انجام شده است.

وی به نبود هیچ نوع مطالعه‌ی منسجمی در رابطه با موضوع «نویافته‌هایی پیرامون باغ سلطنتی شاه اسماعیل صفوی و مناره‌های آرامگاه شمس تبریزی بر اساس منابع تاریخی، بقایای معماری و مطالعات استخوان‌شناسی» اشاره کرد و افزود:‌ تنها اسناد پراکنده‌ای در آرشیوهای بین‌المللی وجود داشت که تحلیل و تدوین این اسناد به یافته‌های جدیدی در این حوزه  منجر شد، به همین دلیل مقاله به دو زبان فارسی و انگلیسی تنظیم شده تا هم برای فارسی زبانان و هم برای محافل علمی بین‌المللی قابل استفاده باشد.

قدیمی‌ترین عکس ازمناره شمس تبریزی که توسط علی‌خان والی در سال ۱۲۹۷ قمری ثبت شده است

او با بیان این‌که این مقاله حاصل جمع‌آوری اسناد مربوطه از آرشیوهای بین‌المللی، تحلیل مدارک و اسناد و بازسازی کامپیوتری برخی آثار تاریخی ناشناخته مانند باغ سلطنتی و دولتخانه صفوی و آرامگاه شمس تبریزی است، ادامه داد: به‌گونه‌ای که «مینیاتور مطراقچی» از موزه «توپقاپو سرای» استانبول، سفرنامه «فرانسیسو رومانو» از آرشیوهای ایتالیایی و انگلیسی، پلان ترسیمی «پاسکال کست» فرانسوی از منابع ایتالیایی و نگاره «جیمز موریه» از کالج «گتیزبرگ» امریکا به دست آمده‌اند.

حسن‌زاده با تاکید بر این‌که‌ مناره آرامگاه شمس تبریزی تنها کله منار ساخته شده از جمجمه حیوانات وحشی در سطح کشور است که از سوانح طبیعی و حادثه‌های مختلف جان سالم به در برده است، اظهار کرد: به همین دلیل تلاش کردیم تا علاوه بر انجام مطالعات معماری رایج از نظر استخوان‌شناسی نیز بررسی‌های لازم انجام شود که البته نتایج بسیار جالبی به دست آمد و باعث اصلاح بسیاری از گزارش‌های تاریخی در این زمینه شد.

نمای نزدیک ازجداره مناره که نحوه کارگذاری کله‌قوچ‌ها را به صورت ردیفی و یک در میان نشان می‌دهد

او توضیح داد:‌ به عنوان مثال گزارش‌های تاریخی، جمجمه حیوانات به کار رفته در مناره‌های سه‌گانه را به حیواناتی مانند بز وحشی، آهو، غزال، آنتلوپ و گوزن ربط داده بودند که در این مطالعه مشخص شد همه جمجمه‌های به کار رفته به گونه Ovis orientalis یا گوسفند وحشی تعلق دارند. مشخصات بیومتریک این جمجمه‌ها ثبت شد و نحوه‌ی کارگذاری و چیدمان جمجمه‌ها مشخص شد، به طوری که جمجمه‌های شاخدار در ردیف‌های یک در میان به شکل «پوزه رو به پایین» و پوزه رو به بالا در ۲۸ ستون با میانگین ۳۰ جمجمه در جداره کارگذاری شده‌اند که این نحوه کارگذاری با در هم تنیدگی شاخ‌ها ریتم بصری خاصی ایجاد کرده است.

این پژوهشگر با بیان این‌که در حال حاضر حدود ۹۰ درصد شاخ‌های قوچ‌های کارگذاری شده از بین رفته‌اند، گفت: یکی از مهمترین یافته‌های این پژوهش آن است که با استفاده از این یافته‌ها می‌توان با استفاده از مواد سنتتیک و قالب‌گیری، جمجمه‌ها را بازسازی و در محل جداره کارگذاری کرد تا نمای واقعی ۵۰۰ سال قبل مناره برای پژوهشگران و گردشگران قابل مشاهده باشد.

رضا بایرام زاده و سید حسین حسن‌زاده - دو پژوهشگر مناره شمس تبریزی

رضا بایرام زاده - دانش‌آموخته‌ی کارشناس ارشد تاریخ هنر ایران باستان – نیز درباره‌ی مهمترین یافته‌های این پژوهش درحوزه معماری و شهرسازی به ایسنا توضیح داد:‌ در این پژوهش نه تنها جابه‌جایی شهر خوی در ۵۰۰ سال اخیر مشخص شد، بلکه جایگاه باغ سلطنتی شاه اسماعیل، میدان شاهی، محل آرامگاه شمس تبریزی در شهر امروزی تعیین شدند و با استفاده از اسناد به دست آمده، پلان سه بعدی دولتخانه صفوی برای نخستین بار از طریق نرم‌افزارهای کامپیوتری بازسازی شد.

وی با تاکید بر این‌که یافته‌های این پژوهش موقعیت باغ سلطنتی شاه اسماعیل، بازار، میدان شاهی و آرامگاه و مناره‌های سه‌گانه‌ی شمس تبریزی را در قلعه دوره صفوی در مقایسه با قلعه دوره قاجار و شهر امروز مشخص کرد، اظهار کرد:  این مطالعات نشان می‌دهند دولت‌خانه شاه اسماعیل مانند دیگر باغ‌های تاریخی دوره صفوی، بخش‌های مشخصی داشته و در تناسب با موقعیت جغرافیایی قرارگیری آن، تلاش شده تا این بخش‌ها و اجزای متقارن، ساختار واحدی ایجاد کرده و امکان استفاده‌ی آسان از کوشک‌ها و فضای باغ را فراهم کند.

ششمین همایش علمی بین‌المللی شمس و مولانا در خوی

پانوشت: تصاویر قدیمی این گزارش از مقاله علمی حسن‌زاده و بایرام زاده با نام «نویافته‌های پیرامون باغ سلطنتی شاه اسماعیل صفوی و مناره‌های شمس تبریزی در خوی بر اساس منابع تاریخی، بقایای معماری  و مطالعات استخوان‌شناسی» برداشت شده است.