قدیمی‌ترین اثر چهار طاقی در آذربایجان‌شرقی و روستای آغمیون صحرای شهرستان سراب است.
به گزارش پایـگاه " اخـبــار معـمـاری " به نقل از فارس، چهارطاقی یکی از شاخصه‌های معماری ایرانی به‌شمار می‌رود که در طی سالیان متمادی پیش از اسلام و به‌خصوص در دوره ساسانی و اوایل اسلام با تناسبات مختلف و پلان‌های متنوع رو به رشد نهاده و کارکردهای مختلفی به خود گرفته است.
مطالعه نمونه‌های به‌جای مانده اوج ساخت بناهای موسوم به چهارطاقی در نیمه دوم دوره ساسانی که اغلب آنها کارکرد مذهبی داشته و با آئین زرتشت در ارتباط بوده است، هر چند در چهار قرن اوایل اسلام نمونه‌های آن بسیار محدود است، ولی از دوره سلجوقی به بعد با توجه به ایجاد و یا توسعه فضاهای معماری این الگو در ساخت بناهای مختلف مانند مسجد، مقبره، کاخ و کوشک استفاده گسترده‌ای پیدا کرد.
چهارطاقی
چهارطاقی یا چارطاقی، در معماری به کالبدی با زمینه چهارگوش و پوشش گنبدی، متشکل از چهارپایه و یک طاق گنبدی بر روی آن، با چهار ورودی طاق‌دار گفته می‌شود. چهارطاقی را چهاردر، چهار قاپو و چهار دروازه نیز نامیده‌اند.
چهارطاق یک نقشه مربع دارد و عناصر اصلی تشکیل‌دهنده آن عبارت‌اند از: یک جرز در هر یک از چهار گوشه نقشه مزبور، چهار قوس که چهار جرز را به هم متصل می‌کند، یک گنبد که به کمک یک گوشواره در بالای قوس‌ها ساخته می‌شود و یک درگاه که در هر یک از چهار ضلع بنا پس از خاتمه کار به وجود می‌آید.
از طرح‌های چهارطاقی، به سبب قابلیت‌های بسیار در زمینه فضاسازی، گستره زمانی و مکانی و در بناهای مذهبی و غیرمذهبی استفاده شده است. این طرح‌ها در دوره اسلامی نیز، از آسیای میانه تا آفریقا، برای ساخت مساجد و آرامگاه‌ها و با ایجاد تغییراتی در پلان و گوشه‌سازیِ آن و مصالح مختلف به‌کار رفته است.
قدیمی‌ترین اثر چارطاقی در آذربایجان‌شرقی چهارطاقی روستای آغمیون صحرای شهرستان سراب است که به استناد عکس‌های قدیمی موجود که تقریباً هر پنج سال یکبار توسط استاد ترابی طباطبائی گرفته شده و در 25 سال روند فرسایش اثر مذکور را به خوبی نشان می‌دهد.
همین‌طور بر اساس اندازه‌گیری‌های صورت گرفته نقشه و پلان اولیه آن نیز ترسیم شده است که با گردآوری مطالعات و با ارائه طرح بازسازی احیاء چارطاقی و تهیه طرح مقاوم‌سازی بتوانیم نسبت به دوباره‌سازی آن اقدام شود.
چهارطاقی آغمیون
در سمت جنوبی روستای آغمیون (۵/۸ کیلومتری سراب) به فاصله‌ای اندک از قریه در میان مزارع مسطح و وسیعی، بنای سنگی چهارطاقی واقع شده است. در مجموع ۵/۱۲ کیلومتر از سراب فاصله دارد و در شمال‌‌شرقی سراب و شمال جاده سراب - اردبیل قرار گرفته است.
این بنا دارای محوطه‌ای خارجی است که پایه سنگی دیوارهای آن باقی است. محیط دیوارها در حدود ۶۰ متر است و ضلع جنوبی که طول محوطه است ۸/۱۵ متر و ضلع شرقی که عرض محسوب می‌شود، ۱۴ متر است. چهارطاقی نیز که طول شرقی غربی دارد به طول ۶ متر و عرض ۵/۵ متر دیده می‌شود. به همین ترتیب ابعاد داخلی بنا نیز به طول ۳ متر و عرض ۶۰/۲ متر بوده و گنبد کروی بر آن مبتنی است.
مصالح ساختمانی چهارطاق آغمیون سنگ رودخانه به‌صورت قلوه‌سنگ‌هایی در حدود ۳۰ سانتی‌متر و ملات گچ و آهک است، ارتفاع گنبد از کف ۶/۳ متر، ارتفاع طاق‌های چهارگانه در حدود ۹/۱ متر، ارتفاع پایه یا دیوارهای چهارگانه که گنبد کروی بر روی آنها قرار دارد ۲ متر و ارتفاع گنبد ۶/۱ متر است.
در محوطه بیرونی (مزارع) سفال‌های خشن با لبه و نقوش کم و خمیر ماسه‌دار و به مقدار قابل توجه سنگ چخماق طبیعی و مصنوعی پیدا می‌شود.
از قرائن برمی‌آید که این بنا در اصل یک آتشکده یا عبادتگاه‌ها ساسانی بوده که در ادوار بعد از اسلام به‌صورت امامزاده درآمده و قبری مرتفع از کف بنا در وسط چهارطاقی وجود دارد که از سنگ‌قبر شکسته آن فقط سه‌تکه موجود است که با سرهم‌بندی آنها تاریخ نقر آن ۷۰۸ ه.ق برمی‌آید. این بنا در محل به "امامزاده حسن" معروف است.
از این اثر تاریخی جز بخشی از پایه‌های سنگی آن چیزی نمانده است. همانطور که اشاره شد، این بنا که یک چهارطاقی سنگی است به چهارطاقی ساسانی یا آغمیون موسوم است.
این گنبد مدت‌هاست که فروریخته و ویران شده است. آنچه از قرائن به دست می‌آید، نشان می‌دهد این بنا یک آتشکده یا عبادتگاه ساسانی بوده است. این اثر باستانی در اول فروردین سال ۱۳۴۷ به شماره ۷۹۴ در فهرست میراث ملی به ثبت رسیده است.
نگارنده: ناصر زواری
تماشای معماری آلوار آلتو
