بارش باران در سال‌های گذشته برای ساکنان حوالی میدان «آزادی» دردسرهای بسیاری را به همراه داشت.
از آبگرفتگی معابر و جاری شدن سیل در خیابان گرفته تا بالا زدن آب جوی‌ها. حتی گاهی از تونل‌های مترو این منطقه نیز سر در می‌آورد و خسارات فراوانی را برجای می‌گذاشت. چراکه میدان آزادی شبکه اصلی مدیریت آب‌های سطحی و هدایت سیلاب نداشت و همواره در زمان بارش‌ها نزولات آسمانی با مشکل آبگرفتگی روبه‌رو می‌شد. هرچند از سوی مدیریت شهری در روزهای بارانی اقدامات و طرح‌های مطالعاتی مختلفی برای کاهش نقاط آبگیر همچون تعریض نهرها، لوله‌گذاری، کانال‌کشی و ایجاد چاه‌های جذبی برای دفع آب‌های سطحی انجام می‌گرفت، ولی این معضل همچنان پابرجا بود. در همین راستا چندی پیش شبکه اصلی مدیریت آب‌های سطحی و رفع گلوگاه سیلابی در این میدان احداث شد تا دیگر شاهد آبگرفتگی و روانه شدن سیل در این خیابان و بزرگراه‌های اطرافش نباشیم.
«علی قربانزاده» بیش از ۶۰ سال است که در محله «سی‌متری جی» زندگی می‌کند. او درباره سرازیر شدن آب در روزهای بارانی در این منطقه می‌گوید: «اغلب کوچه و خیابان‌های این منطقه هنوز به شبکه فاضلاب شهری متصل نیستند و حتی فاضلاب خانه‌ها به داخل جوی‌های کوچه می‌ریزد. دیگر چه انتظاری داریم که با بارش باران، سیل و آبگرفتگی نداشته باشیم.
هرسال با کوچک‌ترین بارندگی، میدان آزادی و خیابان‌های پایین‌تر آن زیر آب می‌روند و چاله‌ها به گودال آب تبدیل می‌شوند. وقتی در خیابان‌های اصلی منطقه آب سرازیر است، دیگر چه توقعی می‌توان داشت که در کوچه‌های باریک و قدیمی این محله آب جمع نشود.» «حاج رضا کولیوند» از کاسبان قدیمی محله «طرشت» است. او به جاری شدن آب در خیابان آزادی و همچنین ایستگاه مترو «استاد معین» اشاره می‌کند و می‌گوید: «منطقه ۹ شیب مناسبی ندارد. برای همین در زمان بارندگی، آب‌های جاری شده از منطقه ۵ در این محدوده سرازیر می‌شوند.
همین موضوع سبب شد تا چند سال پیش سیل وارد ایستگاه مترو شود و شهرداری را مجبور کرد تا شبانه با ادوات و ابزارهای مختلف آّب‌ها را تخلیه کند. این کار چند روز به طول انجامید و خسارت بسیاری به همراه داشت. همچنین بعضی وقت‌ها این آب‌ها داخل مغازه‌های این خیابان، سراریز می‌شد و خسارت‌های فراوانی به آنها وارد می‌کردند. اگر کانالی برای هدایت ناشی از بارندگی در این مسیر تعبیه شود، همه آب‌های جاری شده داخل آن می‌ریزد و دیگر در خیابان آزادی و محدوده اطراف آن آبگرفتگی نخواهیم دید.»
بالاخره پس از سال‌ها بررسی و انجام اقدامات گسترده و پیگیرانه مدیران شهری برای رفع مشکل آبگرفتگی در محدوده میدان آزادی، طرح احداث شبکه اصلی مدیریت آب‌های سطحی و رفع گلوگاه سیلابی و کنترل سیلاب در میدان آزادی به بهره‌برداری رسید. «حبیب‌پوش پارس»، مدیرعامل شرکت خاکریزآب درباره پروژه این شرکت در اصلاح شبکه‌های جمع‌آوری و انتقال آب‌های سطحی میدان آزادی می‌گوید: «این طرح با توجه به رویکرد اصولی شورای اسلامی شهر و تدابیر شهردار تهران در ماده ۶۰ و ۸۴ برنامه ۵ ساله سوم توسعه شهر تهران پیش‌بینی شده و در حال اجرا است. میدان آزادی در مرز مناطق ۲، ۵ و ۹ یکی از نقاط دچار مشکل در زمان بارش نزولات جوی است.
این میدان به دلیل نبود وجود شبکه اصلی مدیریت آب‌های سطحی و هدایت سیلاب، در زمان بارش نزولات جوی همواره دچار مشکلات مربوط به آبگرفتگی بود. برای همین پروژه احداث شبکه اصلی مدیریت آب‌های سطحی و کنترل سیلاب میدان آزادی در راستای عملیاتی کردن طرح جامع «مدیریت آب‌های سطحی» تعریف و از سوی شرکت خاکریز آب انجام شد. در همین راستا به دلیل وجود شیب ۵درصدی شمال به جنوب خیابان «محمدعلی جناح» و سرازیر شدن آب‌های سطحی، نبود کشش برخی کانال‌ها و آبریزها در اطراف میدان آزادی و نبود اتصال شبکه آب‌های سطحی از دلایل بروز آبگرفتگی در این محدوده است.
برای رفع این معضل تاکنون اقدامات مقطعی و موقتی صورت گرفته است، اما شورای‌شهر دوره پنجم با افزایش اعتبارات برای شرکت خاکریز آب، موافقت کرد تا این معضل با طراحی یک پروژه عمرانی به‌صورت اساسی بر طرف شود. در طراحی نخست مقرر شد که این پروژه با دوشفت ارسال و دوشفت دریافت درضلع شرقی میدان آزادی به تونل شهید «آیت‌الله سعیدی» متصل شود. عملیات عمرانی و تجهیز کارگاه پروژه رفع آبگرفتگی و مدیریت سیلاب میدان آزادی از سال ۱۳۹۷ آغاز شد. پروژه احداث شبکه اصلی مدیریت آب‌های سطحی و کنترل سیلاب میدان آزادی، در راستای عملیاتی کردن طرح جامع مدیریت آب‌های سطحی تعریف شده و شرکت خاکریزآب لوله‌ها را در عمق ۹ تا ۱۳ متری از بزرگراه جناح تا حاشیه میدان آزادی اجرا کرده است.»
حجم زیاد آب و کشش نداشتن نهرها، احتمال مسدود شدن ورودی پل‌های عریض با زباله، احتمال گرفتگی ورودی چاه‌های جذبی و پروژه‌های عمرانی در دست اقدام، از جمله دلایل آبگرفتگی معابر منطقه است. همچنین، ۲ روددره مهم «کن» و «قوری چای» در غرب تهران از مناطق بالادست ۵ و ۲۲ وارد محدوده منطقه ۲۱ و پس از طی مسیرهای طولانی و قابل توجه به مناطق پایین دست و حاشیه‌ای پایتخت سرازیر می‌شوند. برخی نقاط دارای محدودیت در ظرفیت گذردهی آب است و به تعبیر دیگر، ظرفیت هیدرولیکی شبکه در آن نقاط نمی‌تواند ایمنی را در سیلاب‌های بالا تحمل کند. به این نقاط در اصطلاح «گلوکاه سیلابی» گفته می‌شود.
در تهران گلوگاه‌های سیلابی اولویت‌بندی می‌شوند. اولویت یک، همان مناطقی است که آژیر قرمز را به صدا در می‌آورند و اگر به سرعت رفع نشوند، احتمال دارد سلامت و حتی حیات شهروندان را به خطر بیندازد. در تهران ۱۰ نقطه گلوگاه سیلابی اولویت یک وجود دارد که گلوگاه‌های سیلابی کانال سیل برگردان غرب در محدوده منطقه ۵ (پل تقدیری، پل سلیمی جهرمی و پل ارم) از جمله آنها است. «پوش‌پارس» درباره گلوگاه‌های سیلابی در غرب تهران می‌گوید: «در شرایط کنونی در شمال غرب و غرب تهران، آب‌های سطحی از کانال سیل برگردان غرب جمع‌آوری می‌شوند و در تقاطع سیل برگردان غرب با پل پارک «ارم» به هم می‌رسند که این قسمت، یک نقطه گلوگاه سیلابی بود و تنها ۸۵مترمکعب بر ثانیه گذردهی آب داشت.
یکی دیگر از گلوگاه‌های سیلابی در ضلع جنوب غربی میدان «صادقیه»، تقاطع پل «شهید تقدیری» که با کانال قرار گرفته است. دیگری تقاطع کانال سیل برگردان غرب با «سلیمی جهرمی» و بلوار «فردوس» منطقه ۵ است که در آنجا پلی مشکل‌ساز وجود داشت اما برچیده شد. دیگری نیز کانال سیل برگردان غرب در تقاطع آزادراه «تهران – کرج» با بزرگراه «شهید باکری» در محدوده پارک ارم است. در واقع در جنوب پارک ارم به‌گونه‌ای احداث شده بود که عرض و ارتفاع کانال، ما را محدود کرده بود به همین دلیل سال ۱۳۹۱ از همین کانال آب به مترو سرازیر شد. هم اینک این مشکلات اصلاح شده‌اند.»
حبیب پوش‌پارس/مدیرعامل شرکت خاکریزآب
پوش‌پارس در ادامه می‌افزاید: «جریان دائمی و پتانسیل بالای جریان‌های «واریزه‌ای»، دو ویژگی بارز رودخانه کن محسوب می‌شوند. به‌گونه‌ای‌که شیب تند و رسوبات درشت دانه سرشاخه‌های مشرف به آن، رخداد جریان واریزه‌ای در این رودخانه را تشدید کرده است. از دیگر موارد حائز اهمیت، وجود گلوگاه‌های سیلابی موضعی مانند پل آزادراه تهران ـ کرج، با عبور از روی این رودخانه‌ها است که این تنگ‌شدگی‌های موضعی و تغییرات انجام شده در بستر رودخانه موجب افزایش سرعت جریان، فرسایش و تخریب کف به‌ویژه در پایین دست پل‌ها شده است. به همین دلیل اجرای طرح رفع گلوگاه سیلابی و بهسازی رودخانه کن در محدوده این آزادراه در مرز مناطق ۵ و ۲۱ بر اساس طرح ابلاغی سازمان مشاور فنی و مهندسی شهر تهران آغاز شد.»
حبیب‌پوش پارس، مدیرعامل شرکت خاکریز آب، عملیات اجرایی پروژه شبکه آب‌های سطحی و بهسازی در محله کن را به‌عنوان دیگر فعالیت‌های این شرکت در محدوده غربی تهران نام می‌برد و در این‌باره توضیحات بیشتری می‌دهد: «تداخل عملکرد شبکه آبیاری باغ‌ها با شبکه مدیریت روان‌آب‌های سطحی، یکی از مشکلات قدیمی محله کن است که علاوه بر مشکلات زیست‌محیطی، به دلیل عبور از زیر بافت مسکونی سبب شده است تا زندگی در منازل این محله ناایمن و خطرپذیر باشد. حال آنکه این محله و باغ‌های آن یکی از «ریه‌های تنفسی» غرب و شمال غرب شهر تهران محسوب می‌شود.
اجرای اقدامات عمرانی مؤثر در معابر محله کن مستلزم مشخص شدن وضعیت تراز منفی یک، در شبکه آبیاری و آب‌های سطحی این محله است. بنا بر تصمیم کمیسیون شهرسازی شورای‌شهر و توافقی که با شهرداری صورت گرفت، مقرر شد شرکت خاکریز آب به‌عنوان مجری زیرساخت شبکه آب‌های سطحی شهر تهران و سازمان «نوسازی»، به‌صورت هماهنگ، نسبت به طراحی شبکه آبیاری باغ‌ها و آب‌های سطحی و نیز بهسازی محیطی اقدام کنند.
نهرهای سطحی محله کن شامل شبکه‌ای با ۱۲ هزارمتر طول است که این شبکه، مسئولیت هدایت روان‌آب‌های خانگی و سیلابی را از محله کن برعهده دارد. همچنین ۶ هزار متر، طول شبکه آبیاری باغ‌ها است، اما چالش اصلی این است که این دو شبکه با هم تداخل دارند و اگر میراب‌های محله کن از این محل بروند، تاریخچه اطلاعات آنها درباره مدیریت نهرها در سطح محلی هم از بین می‌رود. در همین راستا بهسازی حدود ۲۵درصد از طول این شبکه ۱۲ هزار متری و نیز احداث ۴۵۰۰متر طول شبکه آب‌های سطحی با هدف جداسازی شبکه آبیاری از شبکه آب‌های سطحی، از مهم‌ترین اقداماتی است که در دستور کار شرکت خاکریزآب برای رفع این مشکل به شمار می‌رود.
همچنین ایجاد بیش از ۱۰۸ حلقه چاه جذبی با هدف نگهداری روان‌آب‌ها در حوزه نفوذ در بسترهای زیرزمینی محله کن از دیگر فعالیت‌های پیش‌بینی شده در این زمینه است. از سوی دیگر، بهسازی کانال دره «زرنو» به‌عنوان تخلیه‌گاه اصلی محله کن، از سوی شرکت خاکریزآب و بهسازی محیطی این دره به همت شهرداری منطقه ۵ انجام خواهد شد.»
محمود کلهری /شهردار منطقه ۵
«محمود کلهری»، شهردار منطقه ۵، راه‌اندازی این کانال را راه‌حل دائمی و مؤثر برای هدایت آب‌های سطحی این محدوده و جلوگیری از آبگرفتگی خیابان آزادی می‌داند و در این‌باره توضیحات بیشتری ارائه می‌دهد: «متأسفانه در سال‌های اخیر، آبگرفتگی در محدوده میدان آزادی با همه تلاش‌های نیروهای شهرداری، یکی از مهم‌ترین مشکلات در فصل بارندگی بوده است.
چون با توجه به شیب تند بزرگراه «محمدعلی جناح» و انتقال آب‌ها به سمت میدان آزادی، این محدوده پذیرش آب با حجم بالا را نداشت و در نتیجه علاوه بر آبگرفتگی، احتمال آسیب به زیرساخت‌ها و سازه برج نیز وجود داشت. سال‌های سال شاهد این بودیم که در زمان بارندگی، میدان آزادی به سبب حجم زیاد ورودی آب‌ها، درگیر آب ماندگی و آبگرفتگی می‌شد. در این مدت زمان کوتاه با دستور شهردار محترم تهران، شهرداری منطقه برنامه‌ریزی دقیقی انجام داد تا به شکل اصولی آب‌های سطحی میدان آزادی را جمع‌آوری شود. در این میان، دو موضوع مطرح بود. این آبگرفتگی هم برای شهروندان مشکلاتی در تردد ایجاد می‌کرد و هم خطر بزرگی برای برج آزادی و این اثر معماری محسوب می‌شد. خوشبختانه با تلاش‌های مستمر مسئولان و مدیران شهری، عملیات عمرانی کانال‌کشی و پروسه جمع‌آوری آب‌های سطحی میدان آزادی به بهره‌برداری رسید تا دیگر شاهد هیچ‌گونه آبگرفتگی و آب ماندگی در میدان آزادی نباشیم.»
کلهری در ادامه به اقدامات انجام گرفته برای رفع مشکل آب ماندگی شهرک‌های «اکباتان»، «بیمه» و «آپادانا» اشاره می‌کند: «در این سه محله نیز شاهد مشکل آبگرفتگی و آب ماندگی بودیم که با لوله‌گذاری و کانال‌کشی حدود ۱۶۰۰متر و اتصال آن به کانال بزرگراه شهید آیت‌الله سعیدی به‌طور کامل مشکل این سه محل نیز حل می‌شود.» برخی از رودخانه‌ها مانند رودخانه کن روزانه لایروبی می‌شوند. آب‌های سطحی گل و لای را با خود به پایین دست منتقل می‌کنند و اگر لایروبی انجام نشوند در گلوگاه‌ها سبب پس‌زدگی سیلاب می‌شوند. اقدامات شهرداری در مدیریت سیلاب‌ها از تابستان آغاز می‌شود و تا بهار ادامه دارد. در حقیقت این اقدامات گسترده یک تا دو ماه متوقف می‌شوند.»
تماشای معماری آلوار آلتو
