پس از گذشت دو سال و در حالی که هنوز، به سؤال بسیاری از منتقدان دربارۀ چندوچون مرمت گنبد شیخ لطف‌الله پاسخی اصولی داده نشده، خبر می‌رسد که روند مرمت ترک‌های بعدی گنبد، به دست همان گروه مرمتگر پیشین آغاز شده است؛ باستان‌شناسی که اعلام‌شده بود به‌عنوان ناظر بر ادامۀ مرمت این گنبد نظارت خواهد داشت اما، از شروع مرمت بی‌اطلاع است!
به گزارش پایـگاه " اخـبــار معـمـاری " به نقل از ایسنا، شهریورماه سال ۱۳۹۹ که انتقادها به ادامۀ مرمت گنبد شیخ لطف‌الله به دست همان مرمتگر پیشین بالاگرفته بود، خبر رسید که علیرضا جعفری زند، باستان‌شناس و نویسندۀ کتاب «اصفهان پیش از اسلام»، به‌عنوان ناظر در کنار گروه مرمتگر این گنبد حضور خواهد داشت.
جعفری زند، در پاسخ به این سؤال که «نظارت یک باستان‌شناس چه کمکی می‌تواند به مرمت یک بنا کند؟» اظهار کرد: «طبیعتاً نگاه ما باستان‌شناس‌ها کمی متفاوت از نگاه مرمتگران است و در کنار مرمتگر همیشه باید باستان‌شناس حضورداشته باشد، چون برای این متخصصان حفظ اصالت و دست‌نخورده ماندن آنچه از قبل در آن بنا بوده اهمیت دارد و نظارت بنده نیز بر مرمت گنبد مسجد شیخ لطف‌الله بر اساس این است که ببینم آیا از همان کاشی‌های ۴۰۰ ساله در مرمت جدید استفاده می‌شود یا خیر؟»
او ادامه داد: «دغدغه من این است که کاشی جدید جایگزین کاشی‌های قدیمی گنبد نشود و گنبد شیخ لطف‌الله به همان آفتی که گنبد مسجد جامع عباسی به آن دچار شد، گرفتار نشود، چون دیگر امکان استفاده از رنگ‌هایی که سابقاً برای کاشی استفاده می‌شد وجود ندارد. در واقع باستان‌شناس به مرمت با چشم نوسازی نگاه نمی‌کند. درست است که مرمت شاخه‌های مختلفی مثل نوسازی، تعمیر و بهسازی دارد، اما در ایران اغلب به‌گونه‌ای اجرا می‌شود که بنای تاریخی مرمت‌شده، نونوار می‌شود. اگرچه این کار مقاومت بنا را بیشتر می‌کند، اما دیگر این بنا اصالت قبلی خود را ندارد. ضروری است که گنبد مرمت شود، اما این مرمت باید با حفظ اصالت همراه باشد.»
«ایراد عمدۀ مرمت گنبد مسجد شیخ لطف‌الله ازنظر شما چه بود؟» پاسخ سرپرست هیأت کاوش تپه اشرف، به سؤال ایسنا چنین بود: «تا زمانی که به‌شخصه این مسئله را پیگیری نکنم نمی‌توانم قضاوت کنم. برای من اهمیت دارد که این گنبد بدون هیچ کم و کاستی به شکل اولیه مرمت شود و در طرح مرمتی هم همین امر دیده‌شده، حالا باید در اتفاقات بعدی که هنگام مرمت رخ می‌دهد، حضورداشته باشم و ببینم طرح مرمتی اجرا می‌شود یا خیر. در واقع بنده باید نظارت کنم که این طرح تا چه اندازه اصولی اجرا می‌شود.»
حالا و در تیرماه سال ۱۴۰۰، دو ماه بعدازآن که مرحوم فریدون اللهیاری، مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان اصفهان به ایسنا خبر داده بود «مرمت سه نیم ترک بعدی گنبد شیخ لطف‌الله در دستور کار قرار گرفته و کار، با همان مرمتگر قبلی ادامه پیدا خواهد کرد»، ادمین یکی از صفحات اینستاگرامی (که آبان ماه ۱۳۹۹ نیز برخلاف منتقدان متخصص، موفق به بازدید از گنبد شیخ لطف‌الله و تهیۀ گزارشی برای دفاع از مرمت آن شده بود) از شروع مرمت این گنبد خبر داده و این، در حالی است که ناظر مرمت گنبد به ایسنا می‌گوید: از شروع مرمت گنبد شیخ لطف‌الله بی‌اطلاع است!
علیرضا جعفری زند، در گفت‌وگو با ایسنا اظهار می‌کند: احساس می‌کنم مسئلۀ نظارت من بر مرمت گنبد شیخ لطف‌الله صوری بوده، چون امروز از شما می‌شنوم که مرمت گنبد آغاز شده است!
او ادامه می‌دهد: از روز اول هم به ادارۀ میراث اعلام کردم که اگر می‌خواهید از نام من به‌عنوان پوشش استفاده کنید، همکاری‌ای در این رابطه نخواهم داشت و بارها نیز تلفن زدم و پرسیدم مرمت آغاز شده است؟ گفتند نه. آیا نباید به من این مسئله را اطلاع می‌دادند؟ نباید طرحی که قرار است پیاده شود توسط منِ ناظر پیش از اجرا مورد بررسی قرار بگیرد؟
این باستان‌شناس می‌گوید: تغییر رنگ گنبد شیخ لطف‌الله بعد از مرمت، به دلیل دوغاب ریزی بود و از این نظر مشکلی نداشت، اما می‌توانست بهتر از این باشد. من بعد از بازدید از گنبد، به آن‌ها گفتم ای کاش از فلان روش استفاده کرده بودید و به همین دلیل قرار شد ناظر گنبد باشم تا مشکلات قبلی تکرار نشود، چون اگر ترک‌ها ناهمگون باشد، گنبد شیخ لطف‌الله به سرنوشت گنبد مسجد جامع عباسی دچار می‌شود که تمام کردن مرمتش سخت شده است.
جعفری زند، در پاسخ به این سؤال که «اگر مرمت گنبد شیخ لطف‌الله به همان شیوۀ پیشین ادامه پیدا کند ازنظر شما درست است یا اشتباه؟» توضیح می‌دهد: من به آن‌ها گفتم لازم بود پیش از مرمت نخستین ترک اسکن لیزری انجام شود که گفتند انجام دادیم و از کاشی‌های قبلی استفاده کردیم، اما من از کجا بدانم که کار، طبق همان طرحی که نشان دادند انجام‌شده است؟
او خاطرنشان می‌کند: دو سه هفته پیش از فوت مرحوم اللهیاری، مدیرکل میراث فرهنگی استان اصفهان با ایشان تماس گرفتم و پرسیدم سمت من در ماجرای مرمت گنبد شیخ لطف‌الله چیست و جایگاه من کجاست؟ گفتند که با خانم فریبا خطابخش، مدیر پایگاه نقش‌جهان صحبت کن و وقتی از ایشان همان سؤال را پرسیدم، اعلام کردند که «ما گفته‌ایم همه بیایند همکاری کنند.» این جواب چه معنی‌ای دارد؟ یعنی هر کس سرش را بیندازد پایین و برود بالای گنبد ببیند چه خبر است؟ به همین خاطر فکر می‌کنم اینکه سال گذشته به من اعلام شد ناظر مرمت گنبد باشم، یک امر صوری بوده است.
شایان ذکر است، بیش از یک سال است که تلاش خبرنگار ایسنا برای برقراری تماس با فریبا خطابخش، مدیر پایگاه میراث جهانی نقش‌جهان به شنیدن پیام اشغال ختم می‌شود.
تماشای معماری آلوار آلتو
