اردبیل ازجمله استان‌هایی به‌حساب می‌آید که ازنظر برخورداری از جاذبه‌های تاریخی و گردشگری دست پری دارد و تا قبل از شیوع ویروس کرونا، سالانه گردشگران زیادی از سراسر کشور و حتی جهان برای بازدید از دیدنی‌های این استان، وارد اردبیل می‌شدند. دراین میان تنوع جاذبه‌های گردشگری اردبیل موضوعی است که سبب می‌شود گردشگران انتخاب‌های گسترده‌ای برای حضور در این استان داشته‌ باشند؛ از طبیعت‌گردها گرفته تا تاریخ دوستان از سفر به استان اردبیل لذت می‌برند و سفر پرخاطره‌ای برایشان رقم خواهد خورد. اما دراین میان مجموعه تاریخی بازار سرپوشیده اردبیل که در مرکز این شهر قرار گرفته است، همچون نگینی درمیان جاذبه‌های تاریخی این استان می‌درخشد و بازدیدکنندگان فراوانی دارد؛ بازاری که به «قیصریه» و «راسته بازار» هم معروف است و از مجموعه بازارهای سنتی ایران به‌حساب می‌آید که بهره فراوانی از جذابیت‌های تاریخی و گردشگری دارد و همواره به‌عنوان یکی از آثار تاریخی معروف شهر اردبیل مطرح بوده‌است. برهمین اساس مسئولان استان در تلاشند با اجرای طرح‌های بازسازی براساس اصول دقیق علمی، گام‌های موثری درمسیر ثبت‌جهانی این مجموعه تاریخی بردارند.

  یادگار عصر سلجوقی

این مجموعه تاریخی از ظرفیت‌ها و قابلیت‌های کافی برای جهانی شدن برخوردار است، اما لازمه تحقق این اتفاق مهم، مرمت و معرفی این ظرفیت‌ها به گردشکران داخلی و خارجی است؛ موضوعی که می‌تواند حتی درمسیر ثبت جهانی این اثر تاریخی اقدام موثری تلقی شود.

معماری کم‌نظیر بازار تاریخی شهر اردبیل، یادگار دوران سلجوقی است که در دروه‌های بعدی، ازجمله عصر قاجار، اقدام‌های مختلفی برای توسعه آن انجام شده است. اگرچه برخی به اشتباه معماری بازار اردبیل را مربوط به دوره صفویه می‌دانند، اما به اعتقاد «رضا زرگری» شرق شناس، بنیان اولیه این بنا مربوط به پیش از اسلام است.

بازار سرپوشیده اردبیل در طول دوره‌های مختلف، مرکز فعالیت‌های گوناگونی در حوزه‌های متکثر سیاسی، اجتماعی و اقتصادی در شهر تاریخی اردبیل بوده که این مرکب از چند راسته، سرا، مسجد و حمام است.

  تاریخچه مرمت بازار

بازار تاریخی اردبیل در سال 1364 مرمت شده و به ثبت ملی رسیده است، اما در سال‌های گذشته برخی طاق‌ها و سراهای بازار به مرمت نیاز پیدا کرده است، به‌طوری‌که برخی کارشناسان احتمال فرو ریختن سقف سرای برخی راسته‌ها را مطرح کرده‌اند؛ موضوعی که باید مورد توجه مسئولان قرار گیرد تا شاهد آسیب دیدن بخش مهمی از تاریخ شهر اردبیل نباشیم.

این بازار شامل راسته‌های متعدد ازجمله راسته اصلی بازار، راسته پیرعبدالملک، قیصریه، کفاشان، غلامان، زرگران، علافان، قماشان، سراجان، خراطان، قصابان، کلاه دوزان، پنبه فروشان، مسگران، چاقوسازان، آهنگران، خشکبارفروشان است و سراهای زیادی هم دارد که ازجمله آنها می‌توان به وکیل، حاج احمد، گلشن، امام‌جمعه، مجیدیه، حاج شکر، دوگوچی و تیمچه زنجیرلی اشاره کرد.دراین میان باید به این موضوع هم اشاره کرد که در سال‌های اخیر نسبت به مرمت راسته‌های مختلف این بازار اقدام شده‌است، اما به‌نظر می‌رسد برای حفاظت از این میراث ارزشمند استان اردبیل، اقدام‌های گسترده‌تری باید در دستورکار مسئولان مربوط قرار گیرد.

  جریان روح زندگی 

یک گردشگر ترکیه‌ای که در بازار سنتی شهر اردبیل حضور دارد، می‌گوید: معماری این بازار و اقلام سنتی که در آن به فروش می‌رسد، برای گردشگران بسیار جذاب است و خوشحالیم که از چنین فضای تاریخی‌ای بازدید کرده‌ایم. زیبایی‌های موجود در معماری این بنا هر بیننده‌ای را به‌سوی خود جذب می‌کند.

«سرحاد اینان نیت» اظهار می‌کند: بازدید از راسته‌های تخصصی این بازار برای ما بسیار جالب بود و تقریبا همه مشاغل و اصناف، در این بازار راسته مخصوص خود را دارند. نکته جالب هم این است که هنوز این بازار مرکزیت تجاری خود را حفظ کرده و رفت و آمد مردم در این بازار زیاد است. جریان زندگی دراین بازار بر زیبایی‌های آن افزوده است. اینکه مردم شهر هنوز خریدهای خود را ازاین بازار تاریخی انجام می‌دهد، بازدید از آن را جذاب‌تر کرده‌است.

 راسته‌های از رونق افتاده

کسبه این بازار که همیشه مشتری‌های ثابت و ویژه خود را دارند، در برخی راسته‌ها سال‌هاست که مشغول به کسب و کارند و نسل به نسل پیشه اجداد خود را ادامه داده‌ و چراغ راسته‌های مختلف این بازار را روشن نگه داشته‌اند. اما دراین میان راسته‌هایی را هم می‌توان یافت که دیگر رونق گذشته خود را ندارند، از جمله راسته کلاه‌دوزان یا چاقوسازان که به‌نظر می‌رسد ستاره رونق‌شان افول کرده‌است و مانند گذشته محل مراجعه مردم نیستند و کسب‌کارشان از سکه افتاده‌است.

راسته چاقوسازان زمانی مملو از دکان‌های چاقوسازی بود، درحالی‌که از نیم قرن پیش این شغل به‌تدریج در بازار رنگ باخته‌است و دکان‌ها بیشتر به فروش ابزارهای ساختمانی، شیرآلات و تاسیسات روی آورده‌اند.

یکی از کسبه که ۷۰سال است دراین بازار چاقوسازی می‌کند، می‌گوید: در گذشته این راسته با راسته «دمیرچی» یکی بود. بعدها که خیابان‌کشی شد، این دو راسته ازهم تفکیک شدند. آن زمان همه کسبه راسته، در کار چاقوسازی بودند، اما بعدها این شغل از رونق افتاد و دیگر نشانی از گذشته خود ندارد.

مطالعات علمی برای طرح‌های مرمتی

مدیرکل‌ میراث ‌فرهنگی استان اردبیل درباره مرمت این بازار، بر ضرورت انجام مطالعات علمی دراین طرح تاکید می‌کند و می‌گوید: بازار تاریخی اردبیل به‌عنوان یک نمونه ویژه از معماری اصیل و هویت تاریخی این شهر مطرح است و برای بازسازی آن  مهم‌ترین اقدام، مطالعه دقیق و کارشناسی بر روی طرح مرمت است تا پروژه در مسیر علمی و اصولی موردنظر پیش برود.

نادر فلاحی اظهار می‌کند: وظیفه ذاتی و مسئولیت اجتماعی ما این است که به چنین کانون فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی که در ادوار تاریخی موجب گسترش فرهنگ اردبیل و ارتقای اقتصادی آن شده است، توجه بیشتری داشته باشیم و در حفظ این اثر تاریخی نهایت تلاش خود را به‌کار بگیریم. وی همچنین به پایان مرمت سرای امام‌جمعه اشاره می‌کند و ادامه می‌دهد: این پروژه که در کمتر از 3ماه به پایان رسید، در کشور به‌عنوان نمونه‌ای شاخص از همکاری دستگاه اجرایی و مردم معرفی شد.

احیای سرای زنجیرلو

مدیرکل‌ میراث ‌فرهنگی استان اردبیل از آغاز طرح احیای سرای زنجیرلو نیز خبر می‌دهد و می‌گوید: امیدواریم این پروژه در کم‌ترین زمان و با بهترین کیفیت ممکن انجام شود.

فلاحی همچنین اظهار می‌کند: در بازار تاریخی اردبیل سامانه گرمایشی متناسب با بافت تاریخی نیز طراحی و اجرا می‌شود تا علاوه بر همگونی با بافت تاریخی بازار، از بروز حادثه دراین مجموعه تاریخی و مهم اردبیل جلوگیری شود.

وی از تلاش برای ثبت جهانی این بازار خبر می‌دهد و اضافه می‌کند: با انجام هدفگذاری‌های موردنیاز برای تبیین ارزش‌های بازار تاریخی اردبیل، ثبت جهانی این مجموعه دور از دسترس نیست. بر همین اساس بیش از پیش باید مراقب آسیب نرسیدن به بنا و حفظ هویت فرهنگی و معماری آن باشیم.

پوپک قاسمی-همشهری آنلاین