اماکن تاریخی به پشتوانه هویتی که دارند، روایتگران قابل اعتمادی محسوب می‌شوند که بازدید از آنها به مثابه خوانش صفحاتی از کتاب قطور و خاک گرفته گذشتگان است.
موزه‌ها یکی از همین روایتگران قابل اعتماد هستند که کمیت و کیفیتشان در پایتخت کم نیست. فقط کافی است با انتخاب کلیدواژه‌هایی مانند «سبک زندگی در حکومت‌های پیشین» سراغشان رفت. دیرینگی کاخ‌های شاه‌نشین (پهلوی دوم) در تهران و معرفی قصرهای اصلی حکومتیمی تواند از جمله همین کلیدواژه‌ها باشد که ما را به گشت‌وگذار می‌کشاند. با همین موضوع، حاصل گشت‌وگذار خود را در کاخ‌های اصلی تهران که به موزه تبدیل شده‌اند، پیش رو شما قرار می‌دهیم.
مجموعه فرهنگی تاریخی سعدآباد در پهنه سرسبز کوهپایه‌های توچال و دره دربند قرار گرفته است. سعدآباد از شمال با کوه‌های البرز، از شرق با گلابدره، از غرب با ولنجک و از جنوب با تجریش همسایگی دارد. این منطقه در دوره قاجار محل استقرار و سکونت تابستانی و ییلاق شاهان این سلسله بود و پس از کودتای ۱۲۹۹ خورشیدی در وسعتی تازه و الحاق باغ‌هایی مختلف به اقامتگاه تابستانی سلسله تازه نفس پهلوی اول اختصاص یافت. در دوره پهلوی ۱۸ کاخ کوچک و بزرگ در سعدآباد ساخته شد که هریک عظمت و زیبایی فراوانی از هنر و معماری ایرانی را به نمایش می‌گذارند. تمامی این مجموعه پس از پیروزی انقلاب اسلامی تبدیل به موزه شد. برخی از عمارت‌ها مانند کاخ ملت و کاخ سبز با چیدمان اولیه به نمایش گذاشته شده است و برخی دیگر متناسب با عملکرد اولیه تغییر کاربری داده شده‌اند.
این کاخ نمایی سفید با ۳ طبقه دارد. کاخ سفید یا ملت حاصل همفکری و هنرنمایی مهندسان ایرانی و روسی در سال ۱۳۱۰ است. ۹۵ قسمت در این کاخ ۱۰ تالار بزرگ تشریفاتی، بیش از ۳۰ اتاق خواب و استراحت نیم روزی، ۱۰ اتاق کار و اداری و یک سفره‌خانه ۲۲۰مترمربعیطراحی شده که هریک با شاخص‌ترین وسایل تزیین شده‌اند. نخستین گلخانه سلطنتی در طبقه زیرین این کاخ به دستور فرح دیبا سال ۱۳۴۵ ساخته شد. در حال حاضر فضای این گلخانه به موزه هنر ملل شامل آثار ارزشمندی از تمدن‌های مختلف در دوره‌های گوناگون تاریخ بشر اختصاص داده شده است. چکمه‌های رضا شاه نیز تنها باقیمانده از مجسمه برنزی او و از همه مجسمه‌های سلطنتی و شهری شاهان پهلوی است که در ورودی کاخ سفید نصب شده است. دَرِ مخفی و آینه‌ای اتاق فرح به سالن تشریفات و اتاق کار محمدرضا شاه که محل یکی از ترورهای نافرجام او بوده نیز از دیگر جذابیت‌های این کاخ است.
کاخ شمس پهلوی در مجموعه سعدآباد از سال ۱۳۹۴ به موزه پوشاک سلطنتی تبدیل شده است؛ موزه‌ای با بیش از ۵۰۰ پوشاک و ملزومات البسه از اواخر دوره قاجار تا پس از پیروزی انقلاب اسلامی که در واقع کارکرد یک موزه پژوهشی‌ـ نمایشی به این کاخ داده است. موزه خودروهای سلطنتی هم که از سال ۱۳۸۹ در گاراژ دربار راه‌اندازی شده در ضلع غربی مجموعه سعدآباد خودنمایی می‌کند. در حال حاضر در این موزه ۱۰ خودرو از رولزرویس تا بنز زرهی نمایش داده شده است که البته به‌صورت ویژه می‌توانید اتومبیل‌های سلطنتی را در موزه خودروهای کلاسیک در منطقه ۲۱ تماشا کنید.
سال ۱۳۰۱ خورشیدی سال ساخت کاخ سبز یا کاخ شهوند (پهلوی اول) نخستین کاخ از مجموعه سلطنتی سعدآباد به دستور رضاشاه است. کاخ سبز با مساحت هزار و ۳۶۵مترمربع و در ۲ طبقه با سنگ‌های سبز صدفی نایابی از معادن زنجان بنا نهاده شده است. ملات سنگ‌ها از جنس سرب است و مانع شکستن آنها در اثر انقباض و انبساط می‌شود. دروازه اصلی کاخ ازسمت شمالغربی به سمت رشته کوه‌های البرزگشوده می‌شود.
سال ۱۳۵۴ پهلوی دوم تصمیم می‌گیرد با کمک یک شرکت آلمانی، آشپزخانه سلطنتی را طراحی و تجهیز کند؛ آشپزخانه‌ای در ضلع جنوبی رودخانه دربند و با ۹۲۰مترمربع مساحت که یک سالن اصلی را در کنار ۴ اتاق و سردخانه در خود جا داده است. تجهیزات مدرن این آشپزخانه با خدمات خودرو برقی حمل خوراک‌ها به کاخ تکمیل می‌شد. ۲۰ آشپز که هریک در طبخ و تهیه غذا و دسرهای مختلف تبحر داشتند طبق تقویم غذایی هر هفته که اغلب براساس منویی فرانسوی تنظیم می‌شد مشغول به کار می‌شدند. در گوشه‌ای از این آشپزخانه می‌توانیدمجسمه مومی «علی افشار» آشپز دوم دربار را تماشا کنید.
در ضلع شمال غربی مجموعه سعدآباد می‌توانید کاخ اشرف پهلوی را که سال ۱۳۱۸ عملیات عمرانی آن به اتمام رسید تماشا کنید؛ کاخی که حالا به موزه ظروف سلطنتی تبدیل شده و بیش از هزاران ظرف گرانبها از برترین برندهای دنیا را در خود جا داده است. بسیاری از ظروف این موزه طلاکاری شده یا از جنس نقره است.
۱۱۰ هکتار مساحت کلی مجموعه کاخ‌های سعدآباد است.
۲ ورودی دربند و زعفرانیه، بازدیدکنندگان را به مجموعه سعدآباد می‌رساند.
۱۸ کاخ در مجموعه سعدآباد بنا شده که ۱۶ کاخ پس از پیروزی انقلاب اسلامی به موزه‌های سلطنتی تبدیل شده‌اند.
بزرگ‌ترین کاخ‌های مجموعه سعدآباد به‌ترتیب کاخ سفید (محمدرضا پهلوی) و کاخ سبز (رضا پهلوی) محسوب می‌شوند.
بزرگ‌ترین فرش‌های دستباف سلطنتی ۱۴۶مترمربعی در کاخ سفید و ۷۰مترمربعی در کاخ سبز قرار دارند.
قدیمی‌ترین کاخ مجموعه سعدآباد، کاخ احمدشاه قاجار (۱۲۹۷) است.
ساختمان موزه آلبوم‌های سلطنتی در زمان خود کاربری انتظامی و تشریفاتی داشت که حالا بیش از هزار عکس و سند از اسناد ازدواج و قولنامه املاک و باغ‌ها تا دفاتر تحصیلی شاهزادگان و نشان و مُهرهای درباری در آن نگهداری می‌شود. موزه سلاح‌های درباری هم با بیش از ۷۰ قلم اسلحه گرم از انواع شکاری، جنگی، کمری و ملزومات آن موازی با موزه نظامی در این مجموعه بزرگ فعال است. خط و کتابت میرعماد، نگارگری بهزاد، آب، مینیاتور فرشچیان، کودک و نوجوان و برادران امیدوار از دیگر موزه‌های مجموعه سعدآباد که هر روز ساعت ۹ تا ۱۷ پذیرای بازدیدکنندگان هستند.
همشهری محله _ سحر جعفریان
تماشای معماری آلوار آلتو
