از میان ۳۶۰ اثر تاریخی موجود در شهر مقدس قم، یکی از آثار ارزشمند معماری ایرانی و اسلامی عصر حاضر که از برجسته‌ترین جاذبه‌های گردشگری شهر قم نیز به شمار می‌رود، بنای چشم نواز تیمچه بزرگ قم است که قدمت آن به دوره قاجار باز می‌گردد که توسط معمار برجسته آن دوران استاد حسن قمی در سال ۱۳۰۱ طراحی و بنا شده که به معمار باشی قمی نیز شهرت داشت.

گفته شده شخصی به نام حاج سید محمد طباطبایی که از تجار بزرگ فرش قم در آن عصر بوده، این بازار را بنا کرده است و نهادینه شدن تجارت فرش در این بازار موجب رونق این محصول در قم شده و شاید همین امر سبب گردید تا پس از گذشت سالیان، فرش دستبافت قم امروز به قطبی در کشور تبدیل شود.

تیمچه قم دو بخش اصلی تیمچه و سرا دارد

این شاهکار معماری که یکی از سه تیمچه موجود در شهر قم بوده را بزرگترین سقف ضربی ایران و جهان نام نهادند. تیمچه قم دو بخش اصلی تیمچه و سرا دارد که در بخش تیمچه، فضای صحن و حجره‌ها و در بخش سرا نیز کارگاه‌های مختلفی از جمله برای رفوگری فرش قرار دارد.

از سمت شمال راسته بازار نو که وارد می‌شویم یک درب بزرگ چوبی و قدیمی به چشم می‌خورد که ورودی این بنای شکوهمند است و ما را به سمت صحن مرکزی آنکه مساحتی ۳۸۰ متری دارد هدایت می‌کند، بالای این درب تابلوی میراث فرهنگی به چشم می‌خورد که نام اثر، شماره ثبت و قدمت آن را به بازدیدکننده‌ها یادآور می‌شود و زیر آن نیز نوشته" هرگونه دخل و تصرف بدون مجوز پیگرد قانونی خواهد داشت"، سر را که بالا می بریم سه طاق گنبدی شکل با ابهت خیره کننده‌اش، با گچ بری‌های تحسین برانگیز و مقرنس‌های کم نظیرش انسان را مجذوب هنر معماری می‌کند.

طول سقف تیمچه ۲۸ متر است

سقف تیمچه بزرگ قم اصطلاحاً سه چشمه است که بخش وسط و مرکزی آن دهانه‌ای به طول ۱۵ متر و در ارتفاع ۱۵ متری از کف آن قرار دارد و در مجموع طول سقف تیمچه ۲۸ متر است؛ آن هم بدون ستون که نشان از محاسبه گری دقیق و مهارت بالای طراح و سازنده آن دارد که باید به هنر و همت او دست مریزاد گفت.

این سازه قدیمی از جنبه هنر معماری، وسعت بنا و تزئینات به کار رفته در آن از جمله بناهای تاریخی منحصربه فرد به شمار می‌رود که شمسه کاری‌های آجری با اسلوب رسمی بندی، یزدی بندی و همچنین درب و پنجره‌های ارسی گره چینی شده طبقات فوقانی و مقرنس‌های گچی نمای جبهه شمالی از برجسته‌ترین تزئینات بنا محسوب می‌شود.

صحن مرکزی تیمچه شامل دو طبقه حجره است که در طبقه همکف آن ۲۷ حجره و دکان قرار دارد که کوچک‌ترین بخش تشکیل‌دهنده بازار است و محل کسب و در طبقه فوقانی نیز ۱۵ حجره که بیشتر به عنوان دفاتر حساب و کتاب حجره است قرار دارد تا در مجموع، فرش دستبافت و ابریشم قم را به مخاطبانش عرضه کنند.

ثبت تیمچه قم به عنوان یکی از آثار ملی ایران

این اثر معماری چشم نواز در تاریخ ۱۱ مرداد ۱۳۷۶ با شماره ثبت ۱۹۰۲ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است و در سال ۱۳۹۸ نیز که در اثر بارندگی‌، یکی از طاق‌های پوششی تیمچه قم دچار آسیب شده بود مرمت شد.

مهر

مهدی بخشی سورکی