به گزارش رســانـه" اخـبــار معـمـاری " به نقل از ايسنا، باشقورتاران، شمالی‌ترین روستای استان بوده و دارای پتانسیل‌هایی در زمینه گردشگری از جمله قلعه فوق است. دو قلعه اربابی دیگر به نام‌های هادی‌خان و فتحی سلطان نیز در روستا قرار دارد و حمام سنگی باشقورتاران دیگر بنای تاریخی روستا محسوب می‌شود.

نخستین و تنها فصل کاوش قلعه باشقورتاران در سال ۱۳۹۱ به سرپرستی دکتر اسماعیل رحمانی انجام شد و پس از آن قلعه همانطور رها شده است. برای آگاهی از وضعیت بنا و اطلاعات کاوش پای صحبت‌های این باستان‌شناس نشستیم.

رحمانی به خبرنگار ایسنا گفت: تاکنون تنها یک فصل کاوش در قلعه انجام شده و طبق داده‌های سفالی که از محل کشف شد مربوط به دوره قرون میانی اسلامی است که دوره سلجوقی تا ایلخانی را در بر می‌گیرد.

وی با اشاره به اینکه قلعه در منطقه کوهستانی واقع شده و جزو بناهای دفاعی و نظامی است، تصریح کرد: قلعه باشقورتاران شامل برج و بارو است و داخل آن بناهایی وجود دارد که در جریان کاوش، تعدادی از آنها مانند آب انبار و بخشی که به عنوان اتاق پذیرایی استفاده می‌شد کشف شد.  

این باستان‌شناس با بیان اینکه بناها متناسب با نوع فضاهای نظامی و استحکامی کوچک است، عنوان کرد: کارگاه‌های سفال نیز در قلعه وجود داشت که نشان می‌داد تامین کننده نیازهای اولیه قلعه بوده است.

رحمانی با اشاره به اینکه دسترسی به اطلاعات تکمیلی درباره قلعه نیازمند کاوش‌های بیشتر است، عنوان کرد: بناهایی داخل قلعه وجود دارد که به صورت تل‌هایی درآمده بود و برای مشخص شدن کاربری آنها و اطلاعات بیشتری درباره بناها باید مورد کاوش قرار گیرد تا فضاهای معماری نمایان شوند.

وی با بیان اینکه ممکن است پایه‌های ساسانی در بنا وجود داشته باشد، اظهار کرد: برای پاسخگویی به این مسئله باید فصل‌های بعدی کاوش در قلعه انجام شود تا بتوان نظر قاطع داد اما آنچه تاکنون محرز شده است بنا، به اوایل دوره اسلامی و قرون میانی اسلامی برمی‌گردد.

رئیس میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی شهرستان کبودراهنگ نیز در گفت‌وگو با ایسنا، با اشاره به اینکه این قلعه در بخش شیرین‌سو و در روستایی به همین نام قرار دارد، گفت: قلعه باشقورتاران بالای کوه است و در داخل روستا دو قلعه اربابی و حمام سنگی باشقورتاران نیز وجود دارد. 

مهدی غلامی با بیان اینکه دلایل استراتژیک و نزدیکی به دشت زنجان از جمله عوامل شکل‌گیری قلعه است، اظهار کرد: بر اساس داده‌های سفالی حاصل از کاوش قدمت آن به دوره میانی اسلامی برمی‌گردد.

وی با اشاره به اینکه قلعه کارکرد دیده‌بانی و نظامی داشته است، تصریح کرد: این قلعه در دوره میانی اسلامی از مهمترین استقرارگاه‌های فرهنگی اسلامی بوده که به عنوان حلقه ارتباطی دشت همدان و زنجان ایفای نقش می‌کرده است.

غلامی با بیان اینکه نحوه برپایی قلعه بر فراز بلندترن ارتفاع منطقه بیانگر اهمیت استراتژیک و تبادلات فرهنگی اقتصادی و سیاسی است، افزود: قلعه به شکل بنایی با پلان نامنظم بر روی صخره‌های سنگی طبیعی شکل گرفته است که به طول ۹۸، عرض ۶۵ و ارتفاع دیواره‌ها نیز چهار و نیم متر است.

وی با اشاره به اینکه مصالح به کار رفته در بنا، تخته سنگ‌های طبیعی است، عنوان کرد: استفاده از ملات ساروج نیز در معماری قلعه دیده می‌شود، علاوه بر این در بعضی از قسمت‌ها آجر در اندازه‌های کوچک استفاده شده است.

رئیس میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی کبودراهنگ ادامه داد: بنا با حصارهای دفاعی و با ساختاری مثل قلعه‌های دفاعی نظامی و مشرف به تمامی مناطق اطراف ساخته شده و دسترسی به آن مشکل است، همچنین قلعه باشقورتاران شبیه به قلعه‌های دفاعی اسماعیلیان، الموت و قلعه استوناوند است.

غلامی با بیان اینکه با توجه به نحوه ساخت به نظر می‌رسد پایه اولیه قلعه توسط ساسانیان بنا گذاشته و بعدها توسط اسماعیلیان مجددا ساخته شده است، اظهار کرد: در عملیات کاوش چند فضای معماری مانند آب انبار و تنورهای کوچک و بزرگ در قلعه پیدا شد که در مجاورت هم قرار دارند.

وی با اشاره به اینکه این ساختارهای معماری بازگو کننده این است که نیازهای قلعه در همانجا رفع می‌شده است، بیان کرد: قلعه به دلیل موقعیت قرارگیری همواره در معرض باد و باران بوده است و به همین دلیل در طول سالیان با تخریب مواجه بوده است.

غلامی در پایان اظهار کرد: عمده سفال‌های به دست آمده از قلعه، سفال لعابدار تک رنگ فیروزه‌ای، نقاشی زیر لعاب و لعاب پاشیده است که معمولا متعلق به قرون ۴ تا ۷ هجری قمری است.

به گزارش ایسنا، قلعه‌های نظامی با حصارهای دفاعی و مستحکم از جمله بناهای معماری است که در دوره‌هایی از تاریخ ایران ساخته می‌شده و کارکرد دفاعی داشته است. قلعه باشقورتاران نیز از جمله این بناهاست که با وجود اهیمت زیاد، گمنام است و ناشناخته‌های آن تنها با کاوش‌های بیشتر نمایان خواهد شد.