مجموعه فرهنگی تاریخی نیاوران که به موزه یا کاخ نیاوران هم معروف است، شگفتانه‌های بسیاری را در دل خود جا داده است؛ از معماری خاص و منحصربه‌فرد برخی کاخ‌های این مجموعه تا آثار هنری اهدایی و وقایع مهم تاریخ معاصر ایران که در این مجموعه رخ داده است. گوشه‌ای از جذابیت‌های این کاخ موزه را در ادامه ببینید.
به گزارش رســانـه" اخـبــار معـمـاری " به نقل از همشهري آنلاين، قدمت مجموعه نیاوران به دوران فتحعلی‌شاه قاجار می‌رسد. روزگاری که به جای خیابان‌ها، آپارتمان‌ها و برج‌های شمال شهر تا چشم کار می‌کرد همه جا پر از دار و درخت بود، فتحعلی‌شاه دستور داد در این منطقه خوش آب و هوا باغ و عمارتی ییلاقی برای او ساخته شود.
کاخ فتحعلی‌شاه در دل روستای «گرده وی» و در محدوده نیزاری وسیع ساخته شد. به همین دلیل، باغ و عمارت ییلاقی او به «نی‌آوران» معروف شد و به تدریج به نیاوران تغییر نام داد. پس از ساخت کاخ نیاوران، دیگر پادشاهان قاجار هم از این باغ ییلاقی دل نکنده و هر کدام در گوشه‌ای از این باغ برای خود عمارتی اختصاصی دست و پا کردند. با این وجود، باغ نیاوران و کاخ‌های آن تا پیش از آغاز پادشاهی محمدرضا شاه پهلوی تغییر چشم‌گیری نداشتند. اما در سال ۱۳۳۷ به دستور محمد رضا پهلوی کاخ فتحعلی شاه قاجار تخریب و کاخ نیاوران امروزی به جای آن بنا شد. ساختمان اختصاصی کاخ نیاوران در ابتدا برای پذیرایی از مهمانان خارجی در نظر گرفته شده بود اما پس از پایان کار ساخت کاخ، به محلی برای زندگی خانواده محمدرضا پهلوی تبدیل شد.
کاخ نیاوران اما با ترکیبی از معماری سنتی و مدرن بنا شده است. گچ‌بری‌های ظریف، آینه‌کاری‌های ویژه آن دوره و کاشی‌کاری‌های برجسته این کاخ دو و نیم طبقه، در عین سادگی زیبایی منحصر به فرد دارند. یکی از جاذبه‌های کاخ نیاوران اما سقف متحرک آن است. جنس این سقف از آلومینیوم است و مسئولان موزه گاهی آن را برای بازدیدکنندگان باز می‌کنند. مساحت ۹ هزار متر مربعی کاخ، با تابلوهای گران‌بهای نقاشان مشهور داخلی و خارجی، فرش‌های دستباف ارزشمند و ظروف و لوازم تزئینی حیرت‌انگیز زینت داده شده است.
نمایی از سقف متحرک کاخ نیاوران
در طبقه اول کاخ نیاوران، اتاق پذیرایی اصلی و سالن سینمای اختصاصی قرار دارد. سینمای اختصاصی کاخ، ۴۰۰ متر مربع وسعت دارد که امکانات کامل پخش فیلم در آن فراهم است. در راهروی طبقه اول اما یکی از مرغوب‌ترین و مشهورترین فرش‌های دستباف ایرانی نگهداری می‌شود. فرشی شگفت‌انگیز، منقوش به تصویر شاهان و مشاهیر ایرانی از زمان هخامنشیان تا دوره قاجار که هنر دست استاد علی کرمانی است. در طبقه دوم کاخ هم اتاق‌های شخصی، اتاق مطالعه، اتاق‌های خواب و اتاق استراحت نیم‌روزی قرار گرفته‌اند. هنگام بازدید از طبقه دوم، بازدید از میز تحریری که به سبک لویی ۱۶ در اتاق نشیمن به چشم می‌خورد و ارزش تاریخی دارد را فراموش نکنید.
سینمای اختصاصی کاخ نیاوران
کاخ صاحبقرانیه یکی دیگر از جاذبه‌های گردشگری مجموعه فرهنگی تاریخی نیاوران است. سال ۱۲۶۷ ناصرالدین‌شاه قاجار به مناسبت آغاز سی و یکمین سالگرد سلطنتش، دستور ساخت عمارتی جدید را در باغ نیاوران صادر کرد. کاخ صاحبقرانیه خیلی زود توسط حاجب‌الدوله طراحی و به عمارت جدید ناصرالدین شاه تبدیل شد. سلطان صاحبقرانیه اما در عمارت تازه‌اش هم از ساخت اندرونی و حرم‌سرا غافل نشد. او دستور داد علاوه بر شاه نشین، کرسی‌خانه، حمام و ۵۰-۴۰ دستگاه خانه هر کدام شامل ۴ اتاق و یک ایوان برای همسرانش بسازند. هرچند بعدها مظفرالدین‌شاه و احمدشاه قسمتی از حرم‌سرای کاخ را تخریب کردند. اما یکی از وقایع مهم تاریخ معاصر ایران در حیاط این کاخ رقم خورد. مظفرالدین‌شاه در محوطه کاخ صاحبقرانیه بود که فرمان مشروطیت را امضا کرد. کاخ صاحبقرانیه اما تا مدت‌ها بعد از سقوط شاهان قاجار خالی از سکنه بود. بعد از ساخت کاخ سعدآباد، رضاخان دستور داد کاخ صاحبقرانیه را برای میزبانی از مهمانان مراسم عروسی محمدرضا پهلوی و فوزیه بازسازی کنند. هرچند مرمت و تزیین عمارت آنقدر طول کشید که هرگز برای میزبانی از مهمان‌ها آماده نشد. با این وجود کاخ صاحبقرانیه در دوران پهلوی بیشتر مورد استفاده قرار گرفت و هنوز هم مجموعه سلاح‌های قدیمی سرد و گرم دوران قاجار و زندیه، فرش‌های نفیس و... از جاذبه‌های این کاخ عهد ناصری است. همچنین تالار جهان نما یا تالار آیینه معروف هم در این کاخ قرار گرفته است. همچنین اگر به تماشای قلمدان‌ها و آثار خوشنویسی و نقاشی هنرمندان دوره قاجار علاقه دارید، موزه حوض‌خانه در زیرزمین کاخ صاحبقرانیه مجموعه کم‌نظیری از این آثار را در خود جای داده است. تابلوی حوض‌خانه کمال‌الملک، گل سرسبد آثار این موزه است.
کاخ صاحبقرانیه
آخرین عمارت باغ نیاوران را احمدشاه قاجار بنا کرد. احمدشاه هم برای اینکه از قافله ساخت عمارت اختصاصی در این باغ خوش آب و هوا عقب نماند، دستور داد عمارتی را در شمال کاخ نیاوران برای او بسازند. کوشک احمدشاهی در آخرین سال‌های حکومت قاجاریان به خوابگاه ییلاقی احمدشاه تبدیل شد. بنای دو طبقه این کوشک با سقف شیروانی و نمای آجری، ۸۰۰ متر مربع مساحت دارد. حوض کاشی ضلع جنوب کوشک، جلوه خاصی به کاخ احمدشاه داده و ورودی اصلی عمارت هم از مقابل همین حوض بیضی‌شکل می‌گذرد. کوشک احمدشاه اما بیش از آن که به خودش وفا کند، در دوره پهلوی به عنوان دفتر کار رضاه شاه انتخاب شد. گچ‌بری زیبایی از شیر و خورشید در ایوان شمالی، سال مرکزی با ایوان سراسری چهارطرفه در طبقه دوم عمارت، ویترینی شامل سنگ‌های معدنی تزئینی، سنگی از کره ماه و چندین فسیل گیاهی و حیوانی از جاذبه‌های کوشک احمدشاهی است.
کوشک احمدشاهی
علاوه بر کاخ‌های مجموعه نیاوران، بازدید از موزه‌های مختلف این مجموعه و تماشای آثار هنرمندان داخلی و خارجی در این موزه‌ها خالی از لطف نیست. موزه جهان‌نما یکی از همین جاذبه‌های مجموعه نیاوران است که از سال ۱۳۷۶ برای بازدید عموم بازگشایی شد. این موزه که از برجسته‌ترین موزه‌های ایران با گنجینه‌های باارزش به شمار می‌رود در سال ۱۳۵۵ در ضلع غربی کاخ صاحبقرانیه برای نگهداری از اشیا هنری اهدایی به فرح دیبا و یا خریداری شده توسط او ساخته شد. موزه‌ای با چهار سالن در طبقه همکف و یک سالن در زیرزمین که علاوه بر آثاری ارزشمند از پیکاسو، دالی، گوگن و براک، آثار هنرمندان برجسته ایرانی چون حسین زنده‌رودی، سهراب سپهری، بهمن محصص و پرویز تناولی را هم در دل خود جای داده است. از دیگر جاذبه‌های جالب این موزه، ظرف‌های سفالین حاوی خاکستر بزرگان دولت‌هایی است که رسم بر سوزاندن مردگان داشتند. همچنین اگر سری به این موزه ارزشمند زدید، بازدید از لوازم سفالین، پیکره‌های مفرغی هزاره‌های قبل از میلاد و آثار کشف‌شده تمدن‌های جهانی را فراموش نکنید.
موزه جهان نما
موزه جهان نما
کتابخانه اختصاصی کاخ نیاوران در شمال شرقی کاخ نیاوران، شباهتی به دیگر کتابخانه‌ها ندارد. این کتابخانه فقط موزه‌ای است برای نمایش ۲۳ هزار نسخه چاپی و ۱۶ هزار عنوان از کتاب‌های چاپ اول، کتاب‌های تخصصی هنر و دانشنامه‌های معتبر. استفاده از آینه و شیشه در معماری داخلی و استوانه‌های شفاف روی سقف کتابخانه، فضای داخلی آن را به زیباترین شکل ممکن تزیین کرده است. اگرچه این موزه کاربری کتابخانه ندارد اما وجود کتاب‌های اهدایی سران کشورها و به ویژه نویسندگان برجسته‌ای چون علی‌نقی وزیری، پروین اعتصامی و جواهر لعل‌نهرو، بازدید از این کتابخانه را جذاب‌تر می‌کند. بیشتر کتاب‌های کتابخانه را کتب تاریخ ایران، ادبیات فرانسه و هنر نقاشی تشکیل داده و این میان مجسمه‌ها و نقاشی‌هایی از هنرمندان برجسته ایرانی و خارجی هم دیده می‌شود.
کتابخانه اختصاصی کاخ نیاوران
کاشی‌های هفت‌رنگی که دور تا دور تالار ضلع شمالی کاخ نیاوران را پوشانده، گردشگران را به یکی دیگر از موزه‌های مجموعه نیاوران هدایت می‌کند. اگرچه با گذر زمان، بخشی از کاشی‌های رنگارنگ «تالار آبی» از بین رفته است اما این تالار ۳۵۰ متر مربعی هم یکی از جذابیت‌های مجموعه نیاوران است. در این تالار که به دلیل آب‌نمای زیبا و کاشی‌های آبی‌رنگ به تالار آبی معروف شده است، ۲ تابلوی کوبلن فرانسوی از قرن ۱۷ و ۱۸ میلادی وجود دارد. در تالار آبی نمایشگاه‌های لباس هم برگزار می‌شود که از جذابیت‌های دیگر بازدید از این تالار است.
۱۰ سالی است که گاراژ قدیمی کاخ نیاوران در ۵۰۰ متری شمال غربی مجموعه، به موزه‌ای برای نگهداری و نمایش موتورسیکلت‌ها و اتومبیل‌های کلاسیک تبدیل شده است. در فضای ۲۰۰ متر مربعی این موزه، موتورسیلکت‌های فرزندان پهلوی و ماکت چند خودروی قدیمی به نمایش گذاشته شده و هدف از ساخت آن حفاظت از اتومبیل‌های کلاسیک باقی‌مانده از دوران پهلوی و نمایش آن برای عموم بوده است.
زمین چمن شمال کاخ نیاوران در روز ۲۶ دی ماه ۵۷ محل استقرار هلیکوپتری شد که آمده بود تا خانواده پهلوی را ببرد. هلیکوپتر ساعت ۱۱ و ۳۰ دقیقه در فرودگاه مهرآباد نشست و روز بعد روزنامه های تهران با تیتری کوتاه تر و درشت تر از همه تیترهای مرسوم نوشتند: «شاه رفت».
اسناد تاریخی گویای آن است که پس از امضای فرمان مشروطیت، متن فرمان مبنی بر اعلام تشکیل مجلس در تهران برای انجام اصلاحات، از کاخ صاحبقرانیه به حکومت کردستان تلگراف می شود.
در زمان انقلاب مشروطه کاخ صاحبقرانیه اتقاقات مهمی را شاهد بوده، چرا که در تاریخ ۱۴ مرداد سال ۱۲۸۵ هجری خورشیدی برابر با ۱۴ جمادی الثانی ۱۳۲۴ ه. ق فرمان مشروطیت که در اصل فرمان تشکیل مجلس شورای ملی است با حضور درباریان در قصر صاحبقرانیه به شور گذاشته شد و در تاریخ یاد شده، مظفرالدین شاه قاجار آن را قرائت کرد و به خط احمد قوام السلطنه نوشته شد.
کاخ نیاوران در محله دارآباد و خیابان شهید باهنر قرار دارد. اگر از وسایل حمل و نقل عمومی برای دسترسی به این کاخ استفاده می‌کنید، باید خودتان را به ایستگاه مترو یا BRT تجریش برسانید. سپس با تاکسی‌های خط تجریش-دزاشیب یا تجریش-نیاوران به ورودی اول موزه نیاوران می‌رسید.
تماشای معماری آلوار آلتو
