به خاک اندر آیم سرانجام کار‌‌/ همان به که ماند ز من نام نیک

خبر درگذشت ناباورانه ایرج کلانتری، معمار، هنرمند نوگرا و آموزگار خیل عظیمی از معماران جوان و معاصر ایران در دوم اسفند، جامعه معماری ایران را در بهت و اندوهی بزرگ فرو برد. هیچ‌گاه کسی فکر نمی‌کرد صاحب این همه شور و شیدایی و علاقه به معماری این آب و خاک، یکباره چشم از جهان فرو بندد و فقدانش با حسرتی بزرگ برای همگان همراه باشد. به‌واقع مرگ او نیز مانند حضور یکباره و صمیمی‌اش در مناسبت‌ها و مراسم مختلف بسیار غافلگیرانه بود. او را می‌توان یکی از نادرترین معماران ایرانی برشمرد که در دهه‌های مختلف عمر پر‌بار حرفه‌ای‌اش، ضمن حضور در عرصه‌های مختلف طراحی، اجرا، برنامه‌ریزی و همکاری‌های مستمر در مجامع صنفی، همواره در آموزش معماران جوان در فضاهای آکادمیک و در دفتر کار خویش با عزمی خستگی‌ناپذیر همت گماشت. وی در نزدیک به 60 سال کار و فعالیت مداوم، پیوسته بر اعتقادهای خود در زمینه لزوم کاربست قابلیت‌ها و ارزش‌های معماری کهن ایرانی و پیوند آن با مقتضیات و نیازهای معماری معاصر و مدرن پای فشرد‌. از دیدگاه او، الهام از مفاهیم بنیادی و روح معماری پیشینیان این آب و خاک لزوما در باز‌تکرار فرم‌ها و عناصر قدیمی که در دنیای فعلی با پیشرفت تکنولوژی، کاربرد‌های اصلی خود را از دست داده‌اند، خلاصه نمی‌شد.

به اعتبار آنچه آمد، طراحی‌های ایرج کلانتری در پروژه‌های پرشماری که در تمام دوران کار متداومش محقق شده، آمیخته‌ای است از برداشت‌های او از جوهره معماری ایرانی، همراه با سادگی و تأثیرپذیری از ارکان محکم و منطقی معماری مدرن.

پرهیز او از اعمال مونولوگ‌های شخصی و اجتناب از تحولات زودگذر و سطحی در آشفته‌بازار پس از دوران مدرن در عالم معماری، نقطه قوت تمامی طرح‌های او، چه به هنگام طراحی یک واحد مسکونی کوچک و چه به گاه طراحی مجموعه‌های عظیم و شاخص کشور در مقیاس ملی است.

ایرج کلانتری متولد سال 1316 و فارغ‌التحصیل سال 1342 از دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران بود. از سال 1350 مهندسین مشاور کلانتری-دارایی را بنیان نهاد و بعدها در سال 1361 با یار دیرینه‌اش حسین شیخ‌‌زین‌الدین، مهندسین مشاور باوند را پی نهاد که تا واپسین روز عمر در آن به فعالیت مشغول بود. در کارنامه حرفه‌ای وی می‌توان طراحی خانه‌های مسکونی فراوانی را شاهد بود که از آن میان، جدا از منزل شخصی خود هنرمند، می‌توان به خانه‌های چهره‌های شاخصی مانند نجف دریا‌بندری، ثمین باغچه‌بان، پروفسور محسن هشترودی و دکتر نورالدین زرین‌کلک اشاره کرد و در میان پرشمار پروژه‌های بزرگ نیز می‌توان به همکاری در طراحی فرودگاه بین‌المللی تهران، فرهنگستان‌های جمهوری اسلامی، سفارت ایران در گرجستان، اقامتگاه سفیر ایران در ایروان، مجتمع چایکنار تبریز، شهرک مسکونی فولاد اهواز، ساختمان استانداری کرمان، مرکز تکنولوژی آموزشی تهران، ایستگاه‌های قطار سبک شهری مشهد و تبریز و... اشاره کرد. همکاری با مجله‌های تخصصی نظیر معمار، آبادی، معماری و شهرسازی، معماری و ساختمان و بانک ساختمان از دیگر فعالیت‌های وی در عرصه ادبیات و فرهنگ معماری به‌شمار می‌آید.

ایرج کلانتری سابقه پرباری نیز در مجامع و شوراهای تخصصی داشت که از آن جمله می‌توان به موارد زیر به اختصار اشاره کرد:

- عضو شورای مدیریت جامعه مهندسان مشاور ایران

- رئیس هیئت اجرائی شورای هماهنگی تشکل‌های صنفی مهندسی کشور

- عضو هیئت‌مدیره انجمن صنفی مهندسان مشاور معمار و شهرساز

- عضو هیئت امنای انجمن مفاخر معماری ایران

- عضو هیئت‌مدیره سازمان نظام مهندسی ساختمان استان تهران

- عضو شورای عالی خانه هنرمندان ایران.

در کنار تمامی فعالیت‌های پیش‌گفته، تدریس در دانشکده‌های معماری دانشگاه تهران، دانشگاه علم و صنعت و دانشگاه آزاد تهران مرکز به مدت 20 سال نشانه‌ای از علاقه وافر او به تربیت و آموزش معماران جوان و لزوم آشنایی آنان با معیارهای ارزشمند معماری معاصر ایران و جهان به‌شمار می‌آید.

و دست آخر آنکه برای نگارنده این سیاهه، به‌عنوان معماری که در نسل میانه ایرج کلانتری و معماران جوان و نام‌آشنای کشور قرار دارد، حضور همیشگی این استاد فرهیخته و پرشور در تمامی محافل و مناسبت‌های حرفه‌ای، با چهره‌ای مصمم و پرنشاط و ارتباط دوستانه و صمیمی‌اش با شاگردان سال‌های مختلف دوران تدریسش، خاطره‌ای فراموش‌نشدنی از این معمار مدرن ایرانی بر جای گذاشته است.

نام نیکش جاویدان و خاطره دوستی زلالش ماندگار.

شرق

بابک زیرک - معمار و پژوهشگر