به گزارش رســانـه" اخـبــار معـمـاری " به نقل از ایسنا، آرامگاه سعدی یک باغ ـ مزار است. یعنی مزار یا آرامگاه او با یک باغ دوره شده و در ترکیب با یک باغ طراحی شده است. آرامگاهی که شاید بتوان باغ را نشانه‌ و نمادی از جهان پس از مرگ دانست. 

قدمت آرامگاه سعدی به قرن هفتم بازمی‌گردد. تغییراتی که در بنای آن صورت گرفته اما فراوان بوده و این آرامگاه طی سالیان طولانی دستخوش تغییرات بسیار شده است. تغییراتی که گاه با ساخت و گاه با تخریب همراه بوده است. ایجاد دگرگونی‌ در این بنا اما در نهایت به سال ۱۳۳۱ ختم شد و بنای سعدیه به دست محسن فروغی، معمار مدرنیستی که البته به تاریخ و فرهنگ ایران هم وفادار بود شکل گرفت. این بنا بر حسب پیشنهاد انجمن آثار ملی فارس و با تلاش‌های علی اصغر حکمت شیرازی به فروغی سپرده شد تا در اردیبهشت ماه سال ۱۳۳۱ به پایان رسید.

پروژه ساخت آرامگاه سعدی در سال ۱۳۲۹ آغاز شد. گفته می‌شود که محوطه باغ اطراف بنا، حدود ۷ هزار و ۷۰۰ متر وسعت داشته است. قسمت‌های زیر بنا ۲۶۱ متر مربع و بقیه مساحت را باغ تشکیل می‌داده است. البته باغ در طول سالیان افزایش یافته و بخش‌های دیگری به آن اضافه شده است.

بر اساس پژوهش‌هایی که در زمینه بررسی بنای آرامگاه سعدی انجام گرفته است، این بنا مجموعه‌ای از عناصر سنتی و مدرن را داراست که الگو و هندسه آن طرحی اقتباسی از مقبره‌های دوره اسلامی است. پژوهش‌های صورت گرفته حاکی از آن است که در طرح این بنا عناصری از جمله ایوان ستون‌دار، فضای گنبدخانه و رواق دیده می‌شود. ایوانی که به گنبدخانه این بنا وصل شده و رواقی که برای رسیدن به مزار شاعر فقید محمد تقی شوریده استفاده می‌شود نیز از جمله آن‌هاست. کارشناسان معماری معتقدند که عناصر تزیینی نیز در این بنا به کار گرفته شده است. استفاده از سنگ‌های رنگین که حجاری و صیقلی شده، کاشی‌های فیروزه فام و ... نیز در این بنا به چشم می‌آید.  

ایوان ستون‌دار، گنبدخانه و رواق نیز از عناصر اصلی بنای آرامگاه سعدی هستند. عناصری که پراهمیت در معماری ایرانی است و به طریقی در کنار یکدیگر قرار گرفتند که فضای خاصی را ایجاد کنند. ایوان این آرامگاه از بنای چهل‌ستون اصفهان اقتباس شده است که قرار گرفتن حوضی کوچک نیز به استفاده از این الگو دامن می‌زند. 

بعضی از کارشناسان معتقدند که معماری آرامگاه سعدی را می‌توان در چند ویژگی خلاصه کرد. بر همین اساس می‌توان معماری برونگرایی، معماری متقارن، استفاده از نشانه‌ها و عناصر خطی ـ عمومی، تقسیمات عمودی در نما و استفاده از مصالح سنگ و سیمان را از ویژگی‌های این بنا دانست؛ به عنوان مثال معماری برون‌گرایی در ایوان ستون‌دار این بنا با فضایی که رو به محوطه است مشاهده می‌شود. کارشناسان معتقدند که دید مختلف از فضای بیرون به داخل نشانه برون‌گرا بودن بنای آرامگاه است. آن‌ها بررسی کردند که معماری متقارن نیز به صورت جزیی در پلان و نمای این بنا دیده می‌شود. البته کلیت کار متقارن نیست بلکه اجزای پلان و نما دارای تقارن هستند. پلان این سازه از سه بخش تشکیل شده که هر کدام از آن‌ها دارای ساختاری مستقل هستند و فضای مشخصی را تعریف می‌کنند؛ البته قرارگیری آن‌ها در کنار یکدیگر عنصر واجدی را ایجاد کرده که توازن آن محسوس و قابل درک است.

معماری معاصر ایران بیش از یک و نیم قرن سابقه دارد و در طول زمان تاثیر چشمگیر معماری غرب سبک‌هایی از معماری در ایران را به وجود آورد. غرب‌گرایی، سنت‌گرایی و ملی‌گرایی سه سبک اصلی معماری بود. محسن فروغی، طراح این بنا از جمله معمارانی بود که با فعالیت در سبک ملی‌گرا آثاری را طراحی کرد. فروغی را می‌توان از دسته معماران سبک مدرن دانست که رابطه عمیقی با معماری سنتی نیز داشت و از همین‌رو در آثارش، از جمله آرامگاه سعدی می‌توان نمونه‌ای از بنای مدرن را مشاهده کرد که زمینه فرهنگی خود را هم حفظ کرده است. 

مشرف‌الدین مصلح بن عبدالله شیرازی، شاعر و نویسندهٔ بزرگ قرن هفتم هجری قمری است که نام «سعدی» برای او از نام اتابک مظفرالدین سعد پسر ابوبکر پسر سعد پسر زنگی گرفته شده است. او حدود سال‌های ۶۰۰ تا ۶۱۵ هجری قمری در شیراز به دنیا آمده است. گفته می‌شود که سال‌های ابتدایی زندگی را در شیراز گذرانده و پس از مدتی زندگی خود را با سفرهای طولانی همراه کرده است. سعدی در نهایت حوالی سال ۶۵۶ هجری قمری به شیراز باز گشته و بین سال‌های ۶۹۰ تا ۶۹۴ هجری قمری در همان خانقاهی که حالا آرامگاه سعدی شناخته می‌شود درگذشت.

* مطالب مندرج در این گزارش که به مناسبت سالروز افتتاح بنای فعلی آرامگاه سعدی نوشته شده، برگرفته از مقاله «بازشناسی ویژگی‌های معماری بنای آرامگاه سعدی» است.