به گزارش رسانه " اخـبــار معـمـاری  " «آلخاندرو آراونا»، معمار شیلیایی، در سال ۲۰۰۴ با پروژه «Quinta Monroy» از استودیو معماری "Elemental"، نگرش جدیدی به معماری اجتماعی ارائه داد. این پروژه که شامل «۹۳ واحد مسکونی» در شهر "Iquique" در شمال شیلی است، یکی از بحث‌برانگیزترین و در عین حال تحسین‌شده‌ترین طرح‌های مسکن اجتماعی در اوایل قرن ۲۱ به‌شمار می‌آید. 

این مجموعه به شیوه‌ای منحصربه‌فرد طراحی شد: خانه‌ها به ساکنان تحویل داده شدند، اما «تنها نیمی از بنا» ساخته شده بود و فضای خالی برای گسترش تدریجی توسط ساکنان باقی ماند. این ایده مبتنی بر این اصل بود که «ساکنان خود بخشی از فرآیند ساخت مسکن باشند» و بتوانند با گذر زمان، کیفیت زندگی و ارزش اقتصادی خانه‌هایشان را افزایش دهند. 

 

چالشی در برابر مسکن اجتماعی سنتی

در اوایل دهه ۲۰۰۰، دولت شیلی سالانه «۱۰۰,۰۰۰ واحد مسکونی اجتماعی» احداث می‌کرد، اما این خانه‌ها به دلیل ابعاد کوچک، کیفیت پایین و موقعیت نامناسب، فاقد ظرفیت بهبود شرایط اقتصادی ساکنان بودند. «آراونا» در مصاحبه‌ای بیان کرد: 

«در آن زمان، مسکن اجتماعی نه جذاب بود و نه الهام‌بخش. خانه‌های ساخته‌شده بیشتر به خودرو شباهت داشتند تا مسکن واقعی؛ تنها سقفی بالای سر افراد فراهم می‌کردند، اما هیچ راهی برای خروج از فقر ارائه نمی‌دادند». 

ساکنان «Quinta Monroy» پیش از این، سال‌ها در خانه‌های خودساخته و غیررسمی در همان زمین زندگی کرده بودند و با مرگ مالک زمین، در آستانه «اخراج» قرار گرفتند. استودیو "Elemental" با همکاری دولت شیلی و حمایت مالی "Pontificia Universidad Católica de Chile" و شرکت نفت "COPEC"، راهکاری نوآورانه را پیشنهاد داد: 

1. خرید زمین گران‌قیمت و حفظ محل زندگی ساکنان 

2. کاهش هزینه‌های ساخت با استفاده از روش‌های تولید انبوه 

3. ارائه واحدهای مسکونی «نیمه‌ساخته» که امکان گسترش تدریجی را داشته باشند 

رویکرد «خانه‌های نیمه‌ساخته» و رشد تدریجی

«Quinta Monroy» شامل «۱۳ بلوک سه‌طبقه» است که به سبک «خانه‌های ردیفی سنتی» در اطراف «چهار حیاط مرکزی» چیده شده‌اند. هر واحد، در زمان تحویل، شامل یک ساختار بتنی، آشپزخانه، حمام، چند دیوار داخلی و یک راه‌پله چوبی بود. 

اما نیمی از فضا «خالی» باقی ماند – «یک قاب آماده برای گسترش» که ساکنان می‌توانستند با توجه به نیازها و توانایی مالی‌شان، آن را تکمیل کنند. «دانا کاف» در کتاب "Architectures of Spatial Justice" درباره این پروژه نوشت: 

«این پروژه ساکنان را به‌عنوان بخشی از معادله تأمین مسکن در نظر می‌گیرد و با طراحی واحدهایی انعطاف‌پذیر، امکان مداخله و تکمیل خانه‌ها را به آن‌ها واگذار می‌کند». 

تأثیر جهانی و منتقدان رویکرد "Elemental" 

رویکرد «خانه‌های نیمه‌ساخته»، که "Elemental" آن را «نیمی از یک خانه خوب» نامید، پس از «Quinta Monroy» در پروژه‌های دیگری همچون «Monterrey Housing» در مکزیک (۲۰۱۰) و توسعه مسکن در شهر "Constitución" شیلی (۲۰۱۳) اجرا شد. 

این ایده انقلابی، یکی از عوامل اصلی در اعطای جایزه معتبر «پریتزکر» در سال ۲۰۱۶ به «آلخاندرو آراونا» بود. هیئت داوران این جایزه، که شامل «ریچارد راجرز» نیز بود، در بیانیه خود اعلام کرد: 

«آراونا، بُعد جدیدی به حرفه معماری بخشیده است که پاسخگوی نیازهای کنونی و چالش‌های آینده این حوزه خواهد بود». 

با این حال، برخی پژوهش‌ها نگرانی‌هایی را درباره پیامدهای این رویکرد مطرح کرده‌اند. در مقاله‌ای که در سال ۲۰۲۰ توسط دانشگاه‌های "Melbourne" و "Newcastle" منتشر شد، اشاره شده است که برخی از ساکنان، فضای اضافه را برای «اجاره دادن» توسعه داده‌اند که منجر به مشکلاتی مانند «اتاق‌های بدون پنجره» و «تجاوز به فضاهای مشترک» شده است. 

«آراونا» در مصاحبه‌ای با "The Observer" اذعان کرد که «مدل مسکن تدریجی» نتوانسته است به جریان اصلی معماری اجتماعی تبدیل شود: 

«ما هنوز در حال شکست خوردن هستیم. چرا این مدل به‌طور گسترده پذیرفته نشده است؟ ما هر روز از خودمان این سوال را می‌پرسیم». 

آینده معماری اجتماعی و تأثیر "Quinta Monroy" 

با گذشت دو دهه از تکمیل «Quinta Monroy»، این پروژه همچنان به‌عنوان نمادی از معماری اجتماعی تأثیرگذار شناخته می‌شود. در دورانی که بحران مسکن و مهاجرت در سراسر جهان تشدید شده، ایده‌های «آراونا» و "Elemental"، اهمیت بیشتری پیدا کرده‌اند. 

به گفته منتقد معماری «روآن مور» از "The Observer": 

«این پروژه، ایده‌ای زیبا بود که به شکلی موفقیت‌آمیز به واقعیت پیوست و در سراسر جهان مورد تحسین قرار گرفت». 

آیا «Quinta Monroy» مهم‌ترین ساختمان سال ۲۰۰۴ بود؟ نظرات خود را با ما در میان بگذارید. در پایان مجموعه «۲۵ ساختمان برتر قرن ۲۱»، نظرسنجی‌ای برای تعیین مهم‌ترین ساختمان این دوره برگزار خواهد شد. 

تصویرسازی: "Jack Bedford" 

عکاسی: "Cristóbal Palma" 

ترجمه، تهیه و تنظیم: پویا مودتی "کارشناس ارشد معماری و انرژی"