دکتر اکبر عبدلله زاده طرف هیات علمی، استاد و معاونت دانشکدگان هنر و رسانه دانشگاه آزاد اسلامی تبریز میزبان سردبیر و اعضای تحریریه رسانه تخصصی "اخبار معماری" بود و با خبرنگاران این رسانه گفتگو پرداخت.
به گزارش رسانه " اخـبــار معـمـاری "، در چشم‌انداز امروزین شهرهای ایران، جایی که نماهای شهری به جدالی بی‌پایان میان هویت و سلیقه بدل شده‌اند، بافت‌های فرسوده چون زخم‌هایی مزمن در کالبد شهرها رخ می‌نمایند و توسعه نامتوازن، سیمای شهر را از معنا تهی کرده است؛ گفت‌وگو با متخصصان، ضرورتی انکارناپذیر در مسیر ترمیم این زخم‌هاست. در این گفت‌وگو با دکتر عبدالله‌زاده، عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی تبریز، تلاش کرده‌ایم تا از لابه‌لای مباحث تخصصی معماری و شهرسازی، نگاهی نقادانه و عمیق به مهم‌ترین چالش‌های امروز شهرهای ما داشته باشیم: از اغتشاش بصری ناشی از آشفتگی نماهای شهری گرفته تا پیچیدگی‌های بازآفرینی فضاهای عمومی، از وضعیت نگران‌کننده تاب‌آوری شهرها در برابر سوانح، تا بحران آلودگی و گرمایش شهری که هر روز گسترده‌تر می‌شود. در ادامه، با طرح مسئله هوش مصنوعی و تأثیر آن بر شهرهای آینده، و نیز پرداختن به رقابت‌های معماری و نقش مؤثر یا مخدوش داوری در آن‌ها، افقی گسترده پیش روی مخاطب گشوده می‌شود؛ افقی که به بازاندیشی در بنیان‌های طراحی شهری و هویت کالبدی فضاهای ما دعوت می‌کند. این مصاحبه، تلاشی است برای شنیدن صدایی از درون ساختارهای حرفه‌ای و آکادمیک، که می‌کوشد با نگاهی واقع‌بینانه، از بحران‌های امروز معماری و شهرسازی عبور کرده و آینده‌ای پایدارتر را ترسیم کند.
ناهماهنگی نمای شهری؛ انسجامی در زشتی
عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی تبریز با انتقاد از وضعیت ناهماهنگ نماهای شهری گفت: ناهماهنگی موجود در نماهای ساختمان‌ها به‌گونه‌ای است که گویی میان آن‌ها یک هماهنگی نانوشته در زشتی وجود دارد. وی افزود: «آخرین کسی که در شکل‌گیری نما اثرگذار است، معمار است؛ بنابراین، توجه به کیفیت طراحی نما باید از مهم‌ترین دغدغه‌های معماران باشد.»
او ضمن انتقاد از بی‌توجهی نهادهای آموزشی به این مسئله گفت: «در حالی که بیش از ۵۰ درصد ساخت‌وسازهای شهری در ایران مسکونی‌اند، آیا در دانشگاه‌ها به موضوع نماهای شهری آن‌گونه که باید پرداخته می‌شود؟»
دکتر عبدالله‌زاده خواستار افزودن واحدهای درسی، ورکشاپ‌ها و دستورالعمل‌های اجرایی برای آموزش تخصصی نما شد و تاکید کرد: معمارانی که آموزش کافی ندیده‌اند، عامل اصلی این بی‌نظمی بصری‌اند.
وی با اشاره به اقدامات اخیر شهرداری و شهرسازی تبریز در تشکیل کمیته نما و سیما اظهار داشت: «دستورالعمل‌هایی در سال ۹۹ برای برخی محورهای خاص تصویب شد، اما سلیقه‌گرایی باعث شد این دستورالعمل‌ها اجرا نشود. نگاه به طراحی نما باید از حالت شخصی خارج شده و بر پایه ضوابط حرفه‌ای سامان یابد.»
بازآفرینی شهری در تبریز؛ موفقیت در پیاده‌راه‌ها، ناکامی در بافت‌های تاریخی
دکتر عبدالله‌زاده با تمایز میان «مرمت» و «بازآفرینی شهری» گفت: در تبریز آنچه بیشتر شاهد آن هستیم، مرمت است، نه بازآفرینی. وی «محور تربیت» را موفق‌ترین نمونه بازآفرینی شهری در تبریز در دهه ۷۰ دانست و افزود: «این مسیر پیاده امروز یکی از پرترددترین مسیرهای شهری تبریز است که حاصل طراحی هوشمندانه و اجرای درست آن بوده است.»
او در مقابل، پروژه‌های بازآفرینی در محدوده‌های غرب بازار، مسجد کبود و صاحب‌آباد را کم‌اثر و نیمه‌تمام ارزیابی کرد: «با وجود گذشت بیش از دو دهه، هنوز این مناطق خالی از سکنه‌اند و نتوانسته‌اند جذب سکونت یا فعالیت پایدار ایجاد کنند.»
وی همچنین با اشاره به پروژه‌هایی چون مجموعه آیمان، ترمینال قدیم و چخورلار تأکید کرد که هنوز نمی‌توان درباره موفقیت آن‌ها قضاوت قطعی داشت و باید منتظر نحوه اجرای کامل طرح‌ها بود.
او افزود: «تجربه نشان داده پروژه‌هایی که با هدف تقویت حرکت پیاده و فضای سبز طراحی شده‌اند، بیشترین اقبال اجتماعی را یافته‌اند. اما تعریف نادرست پروژه‌ها، نبود فرهنگ‌سازی و نادیده‌گرفتن تجربه‌های موفق مانع پیشرفت سایر طرح‌ها می‌شود.»
تاب‌آوری تبریز؛ از فقدان پناهگاه تا ناپایداری سازه‌ها
استاد دانشگاه آزاد اسلامی تبریز تاب‌آوری شهری را در برابر حوادث طبیعی و انسانی مسئله‌ای حیاتی دانست و گفت: «بافت فرسوده در تبریز به‌وضوح غالب شده است، در حالی که اقدامات مختلفی در این زمینه مطرح می‌شود اما نتیجه قابل توجهی در میدان عمل دیده نمی‌شود.»
او با تفکیک دو رویکرد دفاع عامل و غیرعامل در برابر تهدیدها، بر اهمیت توجه به پدافند غیرعامل و تاب‌آوری در برنامه‌ریزی شهری تأکید کرد و افزود: «ابتدا باید زیرساخت‌های کلیدی نظیر آب، برق، گاز و اینترنت در برابر سوانح تاب‌آور شوند. همچنین، خطوط مترو باید تماماً زیرزمینی باشند که در تبریز متأسفانه در برخی نقاط این اصل رعایت نشده است.»
وی نبود پناهگاه‌های شهری و ضعف در طراحی سازه‌های قبل، حین و بعد از سانحه را از مشکلات اصلی تبریز دانست و گفت: «پارکینگ‌ها و سایر فضاهای موجود قابلیت تبدیل به پناهگاه مناسب را ندارند. همچنین، پل‌های ارتباطی باید به‌گونه‌ای طراحی شوند که در صورت تخریب، مسیر جایگزین داشته باشند.»
آلودگی و گرمایش تبریز؛ طراحی شهرها برای تنفس زمین
دکتر عبدالله‌زاده با اشاره به عوامل موثر در آلودگی هوای تبریز گفت: «منابع آلودگی باید ابتدا شناسایی شوند؛ از کیفیت بنزین و خودروها گرفته تا فرم شهر و مصالح ساختمانی.»
او پدیده جزایر گرمایی و ریزگردهای محبوس در فضای شهری را محصول ساختار غلط کالبدی شهر دانست و تأکید کرد: «فرم ساختمان‌ها و عرض گذرها باید به گونه‌ای باشد که جریان هوای طبیعی تسهیل شود. اما نباید فقط به جابجایی آلودگی فکر کرد، بلکه باید دید این آلودگی به کجا می‌رود و چگونه مدیریت می‌شود.»
وی مصالحی مانند آسفالت را یکی از عوامل تشدیدکننده گرمای محیط معرفی کرد و گفت: «آسفالت گرما را ذخیره و با همان شدت به محیط بازمی‌گرداند. در مقابل، سنگفرش مناسب می‌تواند دمای فضا را متعادل کند.»
او همچنین افزود: «ضرورت دارد که جامعه معماری و دانشجویان معماری با تمرکز بر فرم شهر و پژوهش در طراحی پایدار، در جهت کاهش آلودگی هوا راهکارهای عملی ارائه دهند.»
هوش مصنوعی حل معضلات شهری را متحول می‌کند؛ داده‌ها مسیر را نشان می‌دهند
دکتر عبدلله زاده در خصوص پیشرفت‌های اخیر در حوزه فناوری، نقش هوش مصنوعی در حل معضلات شهری مطرح کرد: هوش مصنوعی امروزه جایگاه ویژه‌ای در مدیریت و برنامه‌ریزی شهری پیدا کرده است. اگر در گذشته تحلیل‌های علمی بیشتر مبتنی بر معادلات و توابعی بود که با داده‌های مشخص انجام می‌شد، اکنون با وجود هوش مصنوعی، خودِ داده‌ها می‌توانند مسیر تحلیل را مشخص کنند. به عبارتی، امروزه داده در دسترس ماست و هوش مصنوعی با تکیه بر آن می‌تواند الگوها و معادلات مناسب را شناسایی و پیشنهاد دهد.
وی در مورد الزامات اولیه‌ای برای استفاده مؤثر از هوش مصنوعی در حل مشکلات شهری گفت:شرط اول و اساسی برای بهره‌گیری مؤثر از هوش مصنوعی، وجود داده‌های کافی و باکیفیت است. بدون داده، حتی پیشرفته‌ترین الگوریتم‌ها هم قادر به ارائه تحلیل‌های مفید نیستند. بنابراین، لازم است داده‌ها به‌صورت هدفمند و هوشمندانه جمع‌آوری شوند تا بتوان از آن‌ها در تصمیم‌گیری‌های شهری استفاده کرد. به عنوان مثال در حوزه ترافیک شهری، اگر داده‌های مربوط به حجم تردد، نوع وسایل نقلیه، زمان اوج ترافیک، موقعیت تصادف‌ها و... به‌صورت دقیق و منظم جمع‌آوری شوند، سیستم‌های هوش مصنوعی می‌توانند الگوهای رفت‌وآمد را تحلیل کرده و راهکارهایی برای کاهش ترافیک ارائه دهند. یا در حوزه مصرف انرژی، اگر داده‌های مصرف گاز یک شهروند در طول ۲۰ سال ثبت شده باشد، می‌توان با تحلیل این داده‌ها به الگوهای دقیق‌تری از مصرف انرژی دست یافت و برنامه‌ریزی بهینه‌تری برای تأمین و صرفه‌جویی انجام داد.
وی در رابطه با هوش مصنوعی و درک بهتر آن از نیازهای انسانی گفت:یکی از ویژگی‌های مهم هوش مصنوعی این است که می‌تواند با تحلیل داده‌های رفتاری و اجتماعی انسان‌ها، به شناخت عمیق‌تری از نیازها، ترجیحات و حتی روحیات آن‌ها برسد. این قابلیت در حوزه‌های مختلف شهری، از طراحی فضاهای عمومی گرفته تا خدمات رفاهی و حمل‌ونقل هوشمند، کاربرد دارد. به‌نوعی می‌توان گفت هوش مصنوعی با بهره‌گیری از داده‌های انسانی، می‌تواند به‌صورت پیش‌دستانه بسیاری از نیازهای شهروندان را پیش‌بینی و مدیریت کند.
داوران غیرمتخصص مسابقات معماری را تحت فشار قرار می‌دهند/ فشارهای بیرونی روند داوری مسابقات معماری را مخدوش می‌کند/طرح میدان آذربایجان اجرا شد، اما مشکلات مشهود ماند
عضو هیات علمی دانشگاه آزاد در رابطه با شائبه‌های نحوه انتخاب آثار برتر در مسابقات معماری کشور گفت:وزارت راه و شهرسازی برای پیشگیری از این شائبه‌ها، آئین‌نامه‌ای جامع برای برگزاری مسابقات تدوین کرده است. اگر به جزئیات این آئین‌نامه توجه شود و آن را به درستی اجرا کنیم، بسیاری از نگرانی‌ها و ابهامات رفع خواهد شد.
وی در خصوص اینکه چه معیارهایی باعث می‌شود یک مسابقه معماری معتبر شناخته شود عنوان کرد: در خصوص اینکه یکی از مهم‌ترین شاخص‌ها، انتخاب داوران متخصص و مرتبط با موضوع مسابقه است. چینش داوران باید بر اساس اهداف مسابقه و تخصص آن‌ها انجام شود. در واقع، قبل از تعیین خواسته‌های مسابقه، باید داوران انتخاب شده و سپس خواسته‌ها بر اساس نظر آن‌ها تعیین گردد. این روند باعث می‌شود داوری عادلانه و تخصصی صورت گیرد.
دکتر عبدلله زاده درباره مشکلات بوجود آمده در فرآیند داوری در مسابقه بوموسی و المان میدان شرق تبریزعنوان کرد: در این مسابقات، چینش داوران به درستی انجام نشده است و تخصص داوران با موضوع مسابقه همخوانی نداشته است. همچنین، آیتم‌های مختلفی که در آئین‌نامه مسابقات ذکر شده‌اند، در فرآیند داوری رعایت نشده‌اند. اصولاً باید ابتدا داوران مشخص شوند و سپس ضوابط برگزاری مسابقه بر اساس نظر آن‌ها تدوین گردد و داوری نیز طبق همین ضوابط انجام شود، اما متأسفانه در این مسابقات این نکات مورد غفلت قرار گرفته است.
وی در مورد معضلات دیگری در روند داوری مسابقات معماری و اجرای پروژه میدان آذربایجان گفت: یکی از معضلات جدی، فشارهای بیرونی است که در بیشتر مسابقات وجود دارد. این فشارها منجر به انتخاب پروژه‌هایی می‌شود که ارتباطی با موضوع مسابقه ندارند و تنها به دلیل حمایت‌های خاص، به عنوان برتر انتخاب می‌شوند. این موضوع اعتبار مسابقات را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
طرح اجرایی میدان آذربایجان با طرح پیشنهادی مشاور تفاوت‌های زیادی دارد و مشکلات موجود در طرح نهایی کاملاً مشهود است. این مسئله نشان‌دهنده ضعف در فرآیند نظارت و پیاده‌سازی طرح‌ها است که باید اصلاح شود.
مصاحبه از:
سید کمال هاشمی
پویا مودتی
تصاویر از:
محمدرضا آخوندی
تماشای معماری آلوار آلتو
