به گزارش رسانه " اخـبــار معـمـاری  "، به نقل از صدای میراث، تطابق نقشه پهنه های در معرض فرونشست کشور با ۵۴ کاروانسرای ثبت جهانی شده ایران مشخص کرد که از بین کاروانسراهای ثبت جهانی شده ایران در یونسکو تنها ۱۳ کاروانسرا به دلیل قرار داشتن در پهنه های کوهستانی یا نقاط کویری و دور از دسترس از خطر فرونشست در امان مانده اند و مابقی کاروانسراهای جهانی شده ایران در یونسکو در سیاهه فرونشست با خطر بسیار بالا، خطر بالا، خطر متوسط و کم خطر قرار گرفته اند.

به گزارش صدای میراث، کاروانسراهای در معرض خطر فرونشست با خطر بالا در استان های اصفهان، سمنان، تهران، مرکزی، البرز، یزد، بوشهر، کرمان و خراسان جنوبی قرار دارند. اما کاروانسراهای در امان مانده از خطر فرونشست زمین در مناطق کوهستانی و شمالی و کنار پهنه های آبی کشور نظیر همدان، کرمانشاه، هرمزگان، گیلان، آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی و البته شهر قزوین قرار دارند.

تهران، اصفهان، مرکزی و البرز پرخطرترین نقاط برای کاروانسراهای جهانی

سیدهادی احمدی روئینی، مدیر پایگاه میراث جهانی کاروانسراهای ثبت جهانی شده ایران با اعلام این خبر که پایش کاروانسراهای ثبت جهانی شده ایران در پهنه های فرونشستی ایران تا سه ماه آینده تکمیل و نتیجه مطالعات به عنوان گزارش دوره ای به یونسکو ارسال خواهد شد به صدای میراث گفت: بعد از طرح موضوع فرونشست به عنوان یکی از آسیب های بالقوه بر آثار تاریخی، نقشه های سازمان زمین شناسی را که براساس مطالعه در مقیاس بزرگ پهنه های فرونشستی کشور در اختیار وزارت میراث فرهنگی گذاشته شد، با مناطقی که کاروانسراهای ثبت جهانی شده ایران در آن ها قرار دارند تطبیق داده شد و متاسفانه نتیجه آن مشخص کرد که بسیاری از کاروانسراهای جهانی شده ایران در پهنه های فرونشست زمین با خطر بسیار بالا، بالا، متوسط و کم خطر قرار دارند.

او افزود: وقتی نقشه سازمان زمین شناسی را بر نقشه کاروانسراها قرار دادیم متوجه شدیم که کاروانسراهای ثبت جهانی شده ایران در سه استان تهران، اصفهان، مرکزی و فارس با بالاترین خطر فرونشست زمین مواجه هستند.

به گفته هادی احمدی روئینی، در استان تهران، پهنه پرخطر فرونشست زمین در جنوب شرق تهران که کاروانسرای ثبت جهانی شده «قلعه سنگی» پرند در آن قرار دارد وضعیت بسیار پرریسک است و فرونشست زمین در دشت پیشوا نیز بر وضعیت کاروانسرای ثبت جهانی شده «دیرگچین» در مرز میان قم و تهران تاثیر داشته و این کاروانسرا را در فهرست کاروانسراهای پرخطر قرار داده است.

او افزود: در پهنه شهر ساوه در استان مرکزی نیز که از نقاط فرونشست وسیع زمین براساس نقشه سازمان زمین شناسی است، کاروانسرای ثبت جهانی شده «باغ شیخ» در معرض تهدید با خطر بسیار بالا قرار دارد.

کاروانسراهای پرخطر و کم خطر در پدیده فرونشست زمین

مدیر پایگاه میراث جهانی کاروانسراهای ثبت جهانی شده ایران با اشاره بالا بودن خطر فرونشست در ۸ کاروانسرای ثبت جهانی شده استان اصفهان و یک کاروانسرا در استان فارس که در مرز با استان پرخطر اصفهان قرار گرفته است گفت: کاروانسرای «ایزدخواست» فارس که در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار دارد نیز به دلیل قرار داشتن در مرز استان اصفهان و شیراز با خطر بالای فرونشست زمین مواجه شده است.

سیدهادی احمدی روئینی اعلام کرد: در اصفهان ۸ کاروانسرای ثبت جهانی شده وجود دارد که یکی از مهمترین استان های درگیر با پدیده فرونشست زمین است. در میان آن ها کاروانسرای «کوهپایه» و «امین آباد» با خطر متوسط، کاروانسرای «گبرآباد» و «مرنجاب» کم خطر و کاروانسراهای «گز»، «نیستانک»، «شیخ علی خان» و «مهیار» در ردیف کاروانسراهای پرخطر در پدیده فرونشست زمین قرار دارند.

او با اعلام این که کاروانسرای «ینگه امام» در شهرستان نظرآباد استان البرز و کاروانسرای «برازجان» در بوشهر نیز در فهرست کاروانسراهای پرخطر در پدیده فرونشست زمین قرار گرفته اند، افزود: در خراسان رضوی نیز ۷ کاروانسرای ثبت جهانی شده وجود دارد که از میان آن ها، کاروانسرای «زعفرانیه» در نزدیکی سبزوار در منطقه پرخطر و با خطر بالا واقع است. کاروانسراهای «مزینان» و «مهر» در سبزوار نیز با خطر متوسط طبقه بندی شده اند. «رباط شرف» در سرخس و «رباط فخر داوود» نزدیک نیشابور، کاروانسرای «عباس آباد» در تایباد نیز به ترتیب در ردیف کاروانسراهای با خطر کم و متوسط رو به بالا قرار گرفته اند.

مدیر پایگاه میراث جهانی کاروانسراهای ثبت جهانی شده ایران با اشاره به وضعیت کاروانسراهای ثبت جهانی شده کشور در کرمان اعلام کرد: کرمان دو کاروانسرای جهانی دارد که کاروانسرای «گنجعلی خان» و کاروانسرای «چاه کوران» که خارج از محدوده شهرها است، براساس نقشه های علمی منتشر شده در معرض فرونشست و با خطر متوسط رو به بالا طبقه بندی شده اند.

سیدهادی احمدی روئینی به وضعیت کاروانسراهای سمنان نیز اشاره کرد و گفت: در استان سمنان نیز ۶ کاروانسرای جهانی شده وجود دارد که یکی از آن ها با نام کاروانسرای «قصر بهرام» در مرز استان های سمنان و تهران از جمله کاروانسراهای با خطر بالای فرونشست است. دو کاروانسرای «شاه عباسی» و «نوشیروانی» سمنان هم به دلیل قرار داشتن در ارتفاع بالاتر از سطح زمین در ردیف کاروانسراهای با خطر پایین فرونشست جای گرفته اند. ولی یه کاروانسراهای دیگر استان سمنان نظیر کاروانسراهای ثبت جهانی شده «میامی» و «عباس آباد» با درجه خطر بالای فرونشست طبقه بندی شده و درباره تاثیر فرونشست زمین بر کاروانسرای «میاندشت» با توجه به این که این کاروانسرا در زیستگاه یوزپلنگ آسیایی و در منطقه حفاظت شده است و احتمالا برداشت آب زیرزمینی در آن منطقه کم بوده است، فرونشست مشاهده نشده یا حداقل گزارش نشده است و این کاروانسرا احتمالا در منطقه امن قرا دارد.

این کارشناس میراث فرهنگی از وجود ۶ کاروانسرای ثبت جهانی شده در استان یزد با درجه خطر متوسط و کم در پدیده فرونشست زمین خبر داد و گفت: کاروانسرای «رشتی» در شهرستان عقدا استان یزد و کاروانسرای «میبد» در شهر میبد یزد در فهرست میراث جهانی با خطر متوسط فرونشست زمین قرار دارند. همچنین سه کاروانسرای دیگر این استان در شهرستان اردکان استان یزد به دلیل دور بودن از مناطقی با درجه فرونشست جدی زمین در ردیف کاروانسراهای با خطر پایین جای گرفته اند.

او از ۴ کاروانسرای ثبت جهانی شده استان خراسان جنوبی به نام های «چهل پایه»، «ده محمد»، «خان» و «سرایان» نیز به عنوان کاروانسراهای با خطر کم در پدیده فرونشست زمین نام برد و اعلام کرد: کاروانسرای جهانی «دهدشت» در بلاد شاپور استان کهکیلویه و بویراحمد نیز در ردیف کاروانسراهای کم خطر قرار گرفته اند.

کدام کاروانسراهای جهانی از خطر فرونشست مصون ماندند؟

مدیر پایگاه میراث جهانی کاروانسراهای ثبت جهانی شده ایران همچنین درباره کاروانسراهایی که از خطر فرونشست در کشور در امان مانده اند به صدای میراث گفت: ۲ کاروانسرای «فرسفج» و «تاج آباد» در استان همدان، کاروانسرای «بستک» در هرمزگان، کاروانسرای «چمشک» در لرستان، کاروانسرای« تی تی» در استان گیلان، کاروانسرای «بیستون» در کرمانشاه، کاروانسرای «رباط قلی» در خراسان شمالی و کاروانسرای «خان» در شهر خوی در استان آذربایجان غربی، تاکنون از خطر فرونشست درامان مانده اند.

سیدهادی احمدی روئینی تاکید کرد: ۴ کاروانسرای ثبت جهانی شده استان آذربایجان شرقی به نام های نام برده، ۴ کاروانسرای جهانی شده استان آذربایجان شرقی به نام های «جمال آباد»، «گویچه بل»، «خواجه نظر» و «صائین» به دلیل قرار داشتن در نقاط کوهستانی و کنار رود ارس با مشکل فرونشست مواجه نیستند.

او افزود: کاروانسرای جهانی شده «سعد السلطنه» قزوین نیز با وجود نرخ بالای فرونشست در دشت قزوین، خارج از پهنه فرونشست ها قرار دارد و تاکنون از این پدیده در امان مانده است.

مدیر پایگاه میراث جهانی کاروانسراهای ایرانی همچنین درباره وضعیت کاروانسرای «افضل» شوشتر که در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده است اعلام کرد: وضعیت کاروانسرای افضل هیچ ارتباطی به موضوع فرونشست زمین ندارد و مشکلات موجود در شهر شوشتر منجر به تهدید این کاروانسرا می شود.

 تدوین پلان مدیریتی کاروانسراهای جهانی با تمرکز بر فرونشست زمین

سیدهادی احمدی روئینی فرونشست زمین را یکی از مهمترین تهدیدات آثار تاریخی ایران اعلام کرد و گفت: متاسفانه پدیده فرونشست با چشم قابل مشاهده نیست و پدیده ای در حال تشدید است که باید امید داشت این روند متوقف شود.

احمدی افزود: تعدادی از کاروانسراهای ثبت جهانی شده ایران در حال مرمت هستند و تعدادی نیز از قبل ترک هایی داشته و شاهد گذاری شده اند و با اتمام تهیه پلان مدیریتی کاروانسراهای ثبت جهانی شده با تمرکز بر موضوع فرونشست ها تا سه ماه آینده تکمیل و پایش دوباره کاروانسراها انجام می شود.

احمدی در پاسخ به این سوال صدای میراث که آیا امکان انجام اقدامات پیشگیرانه در کاروانسراهای در خطر فرونشست زمین وجود دارد و آیا می توان اقدامات عملیاتی برای جلوگیری از فرونشست زمین در محدوده این آثار انجام داد؟ گفت: حتما باید اقدامی انجام بدهیم. ولی این اقدامات یک زمان پیشگیرانه است. اما زمانی هست که این آثار درگیر فرونشست شده اند. نمونه بزرگ این اتفاق ۷ سال قبل در مقبره تاریخی علاءالدوله سمنانی افتاده است که همچنان در حال انجام برخی اقدامات برای جلوگیری از تشدید فرونشست در آن انجام می دهیم.

مدیر پایگاه میراث جهانی کاروانسراهای ایرانی تاکید کرد: باید امیدوار باشیم روند فرونشست زمین در محدوده بناهای تاریخی و کاروانسراهای ثبت جهانی شده ایران متوقف شود. چون اگر این روند ادامه یابد از هر آسیبی برای میراث فرهنگی بدتر است. یک زمان با آسیب هایی مثل یادگاری نویسی یا تخریب بخش هایی از یک اثر مواجه هستیم. اما زمانی اینقدر پدیده بزرگ فرونشست اثر تاریخی را تهدید می کند که می تواند کل بنا را ببلعد و فقط امیدواریم چنین اتفاقی برای آثار تاریخی کشور از جمله کاروانسراها رخ ندهد.