ساخت تنها بنای مدور ایرانی به دست شاه عباس صفوی

به گزارش پایگاه"اخبار معماری" ، این بنا از شاهکارهای معماری دوره صفویه محسوب می‌شود و تنها بنای مدور ایرانی است که توسط «زین الدین گنجعلی خان ریگ» حاکم کرمان به دستور شاه عباس صفوی در قرن 10 هـ.ق ساخته شده است. یکی از کاربردهای این کاروانسرا در گذشته محلی جهت استقرار تفنگچیان و مستحفظان بوده و در حال حاضر با کاربری اقامتی پذیرایی مورد استفاده گردشگران قرار می‌گیرد.

در بخش شمالی رباط اتاق‌هایی که شاه نشین عمارت بوده قرار دارد که دارای سقفی بلند با کاربندی گچی است و در دو طرف کاروانسرا پله هایی وجود دارد که به پشت بام کاروانسرا راه دارد و می‌توان برای تماشای آسمان فوق العاده زیبای کویر از طریق این پله‌ها به پشت بام رفت.

این رباط از کاروانسراهای بین شهری است و دارای پلان مدور  و پنج برج نیم دایره است که به دیواره هشت متری آن متصل هستند؛ ساختمان آن آجری است و پس از در نسبتا وسیع ضلع جنوبی، هشتی و صحن دوازده ضلعی قرار دارد. در اطراف صحن، رواق‌های سکوداری وجود دارد که در انتهای هر رواق، اتاق های مشابه به چشم می‌خورد.

  از بارزترین مشخصه این بنا می توان به قرینه بودن شرق و غرب آن اشاره کرد که کنگره‌ها و تیراندازهای لبه بام، ترکیب برج و دیوارها و نمای تمام آجر آن، چهره خاصی به این کاروانسرا داده است. کاروانسرای زین الدین به شماره ثبتی 926 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است و در سال 2006 دیپلم افتخار یونسکو به دلیل «احیا و ساماندهی با بهره‌گیری از مصالح سنتی» را دریافت کرده است.

این کاروانسرا در 60 کیلومتری جاده یزد به کرمان و در فاصله 500 متری از جاده قرار دارد. نقشه این کاروانسرا به شکل دایره است. 

پیش از این و در سال 95 مدیر این کاروانسرا به خبرنگار ایسنا از مشکلات تنها کاروانسرای مدور ایران گفته و تصریح کرده، مهمترین مشکلات این کاروانسرا، نداشتن آب اشامیدنی، سوخت و تلفن است. این مشکلات در حالی وجود دارد که تنها در این سال بیش از 4000 مسافر خارجی از این کاروان‌سرا بازدید کرده‌اند.

جذابیت دیدن آسمان شب کویر از پشت بام تنها کارونسرای مدور ایران 
کاروانسرای زین الدین یا همان رباط زین الدین در شهرستان مهریز استان یزد واقع شده و هر ساله میزبان مسافران و توریستان بسیاری از خارج و داخل کشور است.  این کاروانسرای 400 ساله به همراه معماری و مصالح بوم آورد با شباهت بسیار به قلعه نظامی باعث شده توجه بسیاری از گردشگران به این منطقه جلب شود، چرا که یکی از زیباترین کاروانسراها در دل کویر است و می‌توان از پشت بام این کاروانسرا و با تاریک شدن نم نم هوا به تماشای وسعت آسمان کویر در شب نشست.

کاروانسرای زین الدین دارای نقشه دایره‌ای و پنج پلان نیم دایره چسبیده به دیوار هشتی است، صحنی دوازده ضلعی دارد که در اطراف آن رواق های سکو داری قرار دارد. در بخش شمالی رباط اتاق هایی که شاه نشین عمارت بوده وجود دارد که در حال حاضر بخشی از آن به اتاق غذاخوری و بخش دیگر با فرش دست بافت و پشتی‌های زیبا برای نشستن و استراحت طراحی شده است. در دو طرف کاروانسرا پله هایی وجود دارد که به پشت بام کاروانسرا راه دارد و می توان برای تماشای آسمان کویر از آن ها استفاده کرد و به پشت بام رفت.

کاروانسرای زین الدین مهریز، تنها کاروانسرای مدور ایرانی است که پنج برج پیوسته آن را حفاظت می‌کند. از درب چوبی و اصلی کاروانسرا که وارد هشتی شویم، در دو سمت چپ و راست درب‌های چوبی وجود دارد که در صورت گشوده شدن، سالنی بزرگ در مقابل چشمان پدیدار می‌گردد که از دو سو تا انتها به پرده‌های ترمه منقش شده است.

سکوهای آجری و گلی که روزی به مسافران میان راه اجاره داده می‌شد، امروز ملبس به پرده‌ های ترمه، فرش دست باف و گلیم و رخت خوابی پهن بر روی زمین و پشتی‌هایی دور تا دور شده، تا مامنی برای مسافران کویرنشین این کاروانسرا باشد.

اقامت در بنایی به سبک 400 سال پیش اما با امکانات مدرن

این کاروانسرا به شیوه‌ای کاملا متفاوت و به سبک و سیاق سنتی خود درآمده و اکنون قابلیت پذیرش یکصد میهمان و گردشگر را دارد. برخلاف بسیاری از ابنیه قدیمی که در آمیزش با تکنولوژی، معلق میان سنت و مدرن هستند، این ساختمان همچنان اصیل است چرا که در انتقال تاسیسات و تکنولوژی نوین در این هتل سنتی نهایت دقت به عمل آمده است و با وجود تجهیز به امکانات روز اثری از ادوات و وسایل امروزی انتقال به چشم نمی‌آید.

در دو سوی حیاط رباط زین‌ الدین پله‌هایی است که مسافر کنجکاو و دوستدار آسمان را به میهمانی آسمان و سکوت کویر می‌برد تا در بلندی کاروانسرا در نور ماه و ستاره‌ها غرق شود و در پایین نیز تا چشم کار می‌کند کویر و شن‌زارها را مشاهده کند.

ˈعلی اصغر صمدیانی، رئیس اداره میراث فرهنگی ، صنایع دستی و گردشکری مهریز نیز گفته، در طول سال و بخصوص تعطیلات نوروز، این محل مورد بازدید خیل مسافران و گردشگران قرار می گیرد. در سطح شهرستان بیش از 500 اثر تاریخی و فرهنگی و طبیعی وجود دارد که تاکنون حدود 90 اثر در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است. هم اکنون در استان یزد 32 کاروانسرای ثبتی وجود دارد که قدیمی‌ترین آن کاروانسرای سنگی انجیره اردکان مربوط به دوره ایلخانی است و از دیگر کاروانسراهای استان می‌توان به کاروانسراهای علی آباد، سریزد، رباط نو، شمس،  کرمانشاهان، بهادران، رباط خرگوشی، رشتی عقدا و خرانق اشاره کرد.

منبع:ایسنا