به گزارش پایگاه " اخبار معماری  " این حمام از معدود حمام‌های با ارزش تاریخی است که دارای دو خزینه سرد و گرم بود؛ ولی امروزه به دلیل تغییر نحوه اداره حمام‌ها خزینه‌ها به دوش تبدیل شده‌است.

حمام به صورت شبانه‌روزی اداره می‌شده و در ساعاتی از روز مردانه و در ساعات دیگر زنانه بوده‌است. در گذشته نحوه اعلام تغییر ساعت برای مردان و زنان در حمام به وسیله بوق اعلام می‌شده‌است.

حمام چهار فصل از اثرهای تاریخی شهر اراک و مربوط به اواخر دوره قاجار است. این بنا به وسیله حاج محمدابراهیم خوانساری( زاده ۱۲۳۲- درگذشت ۱۲۹۷) در زمان احمد شاه قاجار بنا گذارده شده است.

آب مورد نیاز حمام از آب جاری قنات تامین می شده و به لحاظ تامین آب و همچنین حفظ گرما و حرارت، کف حمام حدود ۳ تا ۳/ ۵ متر از کف خیابان پائین تر ساخته شده است که تفاوت سطح برای جلوگیری از تغییر دمای متعارف و مناسب در داخل حمام و هم ایجاد اعتدال بین هوای برودتی و حرارتی به گونه ای که اشخاص موقع وارد شدن و خارج شدن در معرض تغییر غیرمنتظره هوا قرار نگیرند، ایجاد شده است.

حمام از قسمت های دالان ورودی، سربینه ی مردانه، زنانه و اقلیت ها، گرم خانه ی خصوصی و عمومی، هشتی های ارتباطی، خزینه، تون، آب انبار و دیگر قسمت های مرتبط تشکیل شده است.

ساختمان این حمام به لحاظ معماری بسیار منحصر بوده و بیشتر از هزار و ششصد متر مربع مساحت داشته و به عنوان بزرگترین حمام ایران شناخته می‌شود. این بنا از بخش‌های راهروی ورودی، سر بینه مردانه و زنانه، گرمخانه خصوصی و عمومی، هشتی بین گرمخانه، خزینه و آب‌انبار تشکیل شده‌است. سطح کف معماری این بنا نزدیک به سه متر پایین‌تر از کف خیابان بوده، از این رو آب کهریز براحتی و با اتلاف کمتری از حرارت به خزینه انتقال می‌یافته‌است.

سربینه زنانه از زیباترین قسمت‌های این بنا می‌باشد که دارای گنبدی یکپارچه و بدون ستون است. بخش حمام زنانه و بخش اقلیت‌های مذهبی دارای یک سربینه زنانه بوده که گرمخانه آن دارای دو بخش خصوصی و عمومی است. سقف تمامی بخش‌های حمام دارای سقف به طرح «گنبد طاقی» است که توسط آجر، ملات گچ و آهک ساخته شده‌است.

کف حمام نیز با سنگ‌های سیاه، ملات آهک و ساروج کف‌سازی شده‌است. حوضی صلیبی شکل در کف سربینه قرار گرفته که با سنگ سیاه ساخته شده و به منظور پاشویی افرادی که از حمام گرم بیرون می‌آیند مورد استفاده قرار می‌گرفته‌است.

سربینه دارای چهار سکو است که هر کدام از آن‌ها از یک طرف به گرمخانه و از طرف دیگر و با پله‌هایی قوس‌دار به خیابان می‌رسند. یک ورقه مسی به صورت یکپارچه کف خزینه اصلی آب گرم را فرا گرفته و در زیر آن نیز گلخن حمام واقع شده‌است.

گلخن با هیزم و بوته‌های «وَرَک» سوزانده می‌شده و آب گرم و سرد با توجه به قانون ظروف مرتبطه به وسیله تنبوشه های سفالی به تمام نقاط حمام می‌رسید. قرار گرفتن مخزن‌های بزرگ ذخیرهٔ آب، گلخن و انبارهای سوخت در وسط این بنا باعث شده که همه گرمابه‌ها براحتی امکان استفاده را داشته باشند.

کاشی هفت رنگی، کاشی معرق و کاشی معقلی از مهمترین تزیین های بکار گرفته شده در حمام است. این طرحها که بسیار هنرمندانه کاشی کاری و اجرا شده‌اند دارای نقشهای بسیار زیبای انسان، حیوان و گیاه هان مختلف است.

موضوع‌ها و طرحهای به کار گرفته شده در کاشی‌های حمام شامل انواع گل و بوته، پیچک‌ها، درختان انگور، سرو و صنوبر به همراه مناظری از رودخانه‌ها، چشمه‌ها، گیاهان وحشی و پرندگانی بر روی شاخه‌های آن، مبارزه شیر با اژدهای چند سر، مبارزه شیر و گاو و همچنین طرحهایی از افراد نظامی با پوشش دوره قاجار است.

رنگهای به کار رفته در کاشی‌ها بیشتر زرد، لاجوردی، فیروزه‌ای، سفید، سبز، خاکستری، قرمز و نارنجی است.

حمام چهار فصل از اثرهای تاریخی شهر اراک در تاریخ ۱۰ آبان ماه ۱۳۵۵ با شمارهٔ ثبت ۱۳۳۹ بعنوان یکی از اثرهای ملی ایران به ثبت رسیده است.

منبع:همشهری آنلاین