برج قربان یکی از بناهای تاریخی شهر همدان است که آن را منسوب به قرن‌های ششم تا هشتم هجری قمری می‌دانند، این اثر به طرز ساده و بی پیرایه‌ای ساخته شده و از نوع مقبره‌های برجی است.
به گزارش پایگاه " اخبار معماری " این بنا در بافت تاریخی و کهن شهر در محله زندی‌ها بین چهار باغ شهید مدنی و خیابان طالقانی و با فاصله اندکی از تپه مصلی قرار دارد و یکی از جاذبه‌های زیبای تاریخی همدان است.
نظرات مختلفی درباره وجه تسمیه این اثر تاریخی وجود دارد، در برخی از کتب تاریخی آمده شخصی به نام قربان در فتنه افغان برج را سنگر قرار داده و با کمک مردم به مقابله با افغان‌ها پرداخته است، نظر دیگری هم وجود دارد که می‌گوید مردم همدان در روزهایی معین شتری را در این مکان قربانی می‌کردند، بعضی دیگر هم اعتقاد دارند شخصی به نام قربان معمار بنا بوده است.
شواهد تاریخی نشان می‌دهد این برج مقبره‌ای تنها بنای باقیمانده از یک مجموعه عظیم معماری شامل مسجد، مدرسه، خانقاه، کتابخانه و ... است که قرن‌هاست پابرجا مانده و شاهد رویدادهای فراوان بوده است.
در این اثر تاریخی هیچ‌گونه کتیبه تاریخی، نام سازنده و بانی وجود ندارد اما بر روی سنگ قبری که در داخل بنا وجود دارد نوشته‌ای موجود است که تنها کتیبه تاریجی بنا محسوب می‌شود.
تاریخ روی سنگ قبر سال‌های ۱۰۰۹ یا ۱۰۹۰ هجری قمری را نشان می‌دهد و مربوط به دوران صفویه است و به نظر می‌رسد مدفن یکی از امیران یا کارگزاران صفوی است و ارتباطی با تاریخ ساخت بنا ندارد.
گفته شده برج قربان همدان مدفن یکی از بزرگان و مفاخر همدان به نام حافظ ابوالعلاء همدانی است، نظر دیگری هم وجود دارد که می‌گوید تعدادی از امیران سلجوقی در این مکان مدفون هستند که احتمالاً به قبور طغرل دوم یا مسعود سلجوقی یا هر دو اشاره دارد.
بنای این برج، ۱۲ ضلعی آجری است که گنبدی هرمی شکل با ۱۲ ترک آجری بر فراز دارد و دارای گنبد دو پوش مخروطی به ارتفاع ۱۶ متر است، نمای بیرون بنا با آجر پوشیده شده که بر روی پی سنگی قرار گرفته است.
نمای داخلی بنا ۱۲ ضلعی است که در هر ضلع آن طاق‌نماهای جناغی وجود دارد، این طاق نماهای آجری بدون تزئین هستند کف مقبره هم از آجر پوشیده شده که مربوط به مرمت سال‌های اخیر است.
در عملیات مرمت سال ۱۳۲۹ هجری شمسی مدخلی در سمت شمال غربی بیرونی بنا یافت شد که به سرداب برج راه داشت، سرداب هم مانند دیگر قسمت‌های بنا عاری از هرگونه عنصر تزئینی است و سقف آن به صورت طاق ضربی آجری اجرا شده است.
برج قربان در حال حاضر به وسیله ساختمان‌های مسکونی اطراف احاطه شده و جلوه قبل خود را ندارد اما همچنان یکی از آثار زیبا و ساده معماری ایران است که نشان از تاریخ و هنر همدان کهن دارد. این بنا با شماره ۱۰۷۸/۳ و در تاریخ ۲۸ خردادماه ۱۳۵۴ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است.
منبع:ایسنا
تماشای معماری آلوار آلتو
