گنبد سلطانیه یکی از بناهای عظیم تاریخی زنجان بوده و قطب اصلی گردشگری استان نیز به شمار می‌رود که سالانه پذیرای گردشگران زیادی از اقصی نقاط جهان است.
به گزارش پایگاه " اخبار معماری " به نقل از ایسنا در شهر سلطانیه، گنبدی با رنگ فیروزه‌ای خود آن‌چنان رخ می‌نماید که چشمان هر گردشگری را که پا به این دیار می‌گذارد، به سوی خود جلب می‌کند. این گنبد سر به فلک کشیده در فهرست مرتفع‌ترین گنبدهای آجری جهان واقع شده و از نظر ارتفاع، بعد از کلیسای سانتاماریا و مسجد ایاصوفیه، سومین گنبد مرتفع جهان است.
در ایران، این گنبد بلندترین گنبد آجری بوده و از جمله آثار کشور در فهرست یونسکو قرار دارد. گنبد سلطانیه در سال‌های ۱۳۰۲ تا ۱۳۱۲ میلادی توسط مغولان در شهر سلطانیه (پایتخت ایلخانیان) ساخته شد تا به عنوان آرامگاه ابدی هشتمین ایلخان مغول، سلطان محمد خدابنده (الجایتو) مورد استفاده قرار گیرد.
بزرگترین گنبد تاریخی ایران
گنبد سلطانیه در کنار آثار بزرگی مثل تخت جمشید، ارگ بم و میدان نقش جهان در میان آثار ایرانی ثبت شده در فهرست گنجینه‌های جهانی قرار دارد. بزرگترین گنبد تاریخی ایران و بزرگترین گنبد آجری جهان تنها سرآغاز لیست بلندبالایی است که این گنبد را توصیف می‌کند.
شهر سلطانیه در قرن هشتم پیش از میلاد، محل زندگی قوم ساکاراتی بوده و شاهان ماد آن را اریباد و ارساس می‌نامیدند اما از آن تاریخ تا دوره مغول هیچ خبری از سلطانیه در تاریخ ایران نیست تا پیش از آن که سلطان محمد خدابنده شهر را تبدیل به مرکزی پررونق و تجاری کند، این محل شهریاز یا شهریار خوانده می‌شد.
گنبد سلطانیه از هر نظر بنایی منحصر به فرد و شگفتی‌ساز است اما ظاهرا آن را با الهام از مقبره سلطان سنجر در مرو طراحی کرده‌اند، با این تفاوت که مقبره سلطان سنجر مربع است، در حالی که سلطانیه ۸ ضلع دارد. این گنبد به حدی در دوره خود معروف بود که ۱۰۰ سال پس از ساختن آن، گنبد کلیسای سانتاماریا دل فیوره فلورانس را با الهام از آن ساختند.
رنگ اصلی در تزئین بنا آبی است که از آبی کم‌رنگ و آسمانی تا فیروزه‌ای و حتی سبز آبی سیر در کل آن دیده می‌شود. بنا دارای سه درب ورودی است که اکنون درب اصلی آن مسدود است. همچنین هشت پلکان مارپیچ، طبقات را به هم وصل می‌کند، بالای چهار ایوان اصلی بنا نیز چهار پنجره بزرگ وجود دارد.
گنبد سلطانیه، نقطه تحول معماری اسلامی
گنبد سلطانیه از نظر حجم، سبک معماری، رابطه فضاها، تناسبات موجود در اجزای مختلف، ایستایی و مقاومت بنا و نیز زیبایی‌شناسی و تزئینات، نمونه‌ای منحصر به فرد و نقطه تحولی در معماری اسلامی به شمار می‌آید. در بسیاری از متون تاریخی و سفرنامه‌ها، به عظمت این بنای باشکوه اشاره شده و بسیاری از شرق‌شناسان و باستان‌شناسان غربی نیز اهمیت فوق‌العاده آن را مورد تاکید قرار داده‌اند. بدنه اصلی گنبد و همه ساختمان آن با آجر ساخته شده و گنبد با روکش کاشی‌های فیروزه‌ای و لاجوردی و به شیوه معرق‌کاری تزئین شده است.
سلطانیه، نگین گردشگری زنجان
گنبد سلطانیه یا مقبره اولجایتو معروف‌ترین بنای شهر سلطانیه و حتی کل استان زنجان است. این بنا که در فاصله سال‌های ۷۰۲ تا ۷۱۲ ه.ق به دستور سلطان محمد خدابنده و نظارت خواجه رشیدالدین فاضل همدانی ساخته شده، در واقع از ابتدا به قصد استفاده آرامگاهی ساخته شد، بنایی است هشت ضلعی با هشت مناره که سقف دو پوشه باشکوه و معروف فیروزه‌ای رنگی بر آن قرار گرفته است. در همه بنا آیات قرآن و نوشته‌های مذهبی به خط ثلث و کوفی بر دیوارها و کتیبه‌ها دیده می‌شود، این گنبد عالی‌ترین نمونه معماری ایلخانی است.
گفته می‌شود در ابتدا بنا بوده پس از اتمام بنای آرامگاه، پیکرهای مطهر حضرت علی (ع) و امام حسین (ع)، به این محل منتقل شوند که بعدها با مخالفت علمای شیعه در نجف و کربلا و حرام بودن نبش قبر در اسلام، سلطان محمد خدابنده از انجام این کار منصرف می‌شود. برخلاف باوری که وجود دارد، این مکان مقبره اولجایتو، سلطان محمد خدابنده نیز نیست. مدفن وی در کوه‌های اطراف سلطانیه است.
گنبد خانه دارای هشت دیوار ضخیم است که وزن ۱۶۰۰ تنی گنبد را تحمل می‌کنند، هشت مناره نیز در زاویه هر دیوار وجود دارد. ارتفاع گنبد اولجایتو، ۵/۵ و قطر آن ۳۰/۶ متر است. این گنبد بزرگترین گنبد تاریخی ایران و بزرگترین گنبد آجری دنیا است.
از لحاظ قدمت، گنبد سلطانیه قدیمی‌ترین گنبد دوپوشه جهان به شمار می‌رود. گنبد ضخامتی حدود ۱۶۰ سانت دارد و فضای کاذب بین دو گنبد ۶۰ سانتی‌متر است. دولایه بودن گنبد یکی از دلایل ماندگاری آن است، تا جایی که گنبد حتی در برابر زلزله نیز تا به حال پایدار مانده است. تنها تغییری که در طول ۷۰۰ سالی که از ساخت این گنبد می‌گذرد بر آن اتفاق افتاده، نشست ۲ تا ۸ سانتی‌متری آن است.
گنبد سلطانیه فارغ از جنبه آرامگاهی، به عنوان ساعت آفتابی نیز مورد استفاده قرار می‌گرفته و هنگام ظهر از نوری که از دریچه اصلی سقف می‌تابیده، قابل تشخیص بوده است، نوری که از پنجره‌های بزرگ عبور می‌کردند حدود ساعت و نوری که از پنجره‌های کوچک می‌گذرد حدود دقیقه را معین می‌کند.
بنایی که جهانی شد
این بنا چندین بار در دوران مختلف مورد مرمت قرار گرفته، در دوره صفوی و قاجار ترمیم‌هایی روی آن انجام شده اما مرمت اساسی گنبد چندین سال است که در دست اقدام است. در داخل فضای گنبد و در زیر آن ۳۵ سال است که داربست‌هایی دیده می‌شود که توسط هیئت ایتالیایی مرمت‌گر گنبد کار گذاشته شده و هنوز بدون آنکه تغییر بنیادی در مرمت صورت گیرد، در آنجا وجود دارد.
با این‌که چندین قرن از ساخت این گنبد در سلطانیه می‌گذرد، جاذبه‌های آن برای گردشگران هر روز بیشتر می‌شود که با توجه به این امر و اهمیت خاص گنبد سلطانیه برای گردشگری استان، توسعه زیرساخت‌های مرتبط با این حوزه در شهرستان می‌تواند بیش از بیش در رشد و توسعه صنعت گردشگری در شهرستان سلطانیه و اشتغال‌زایی منطقه تاثیرگذار باشد.
تماشای معماری آلوار آلتو
